[Note: The Bishop of Recanati was, as he himself testifies, a loyal agent of the Archbishop of Bari, called Urban VI. He also indicates that he was the closest possible friend of Cardinal Pierre de Vernhio, who told him absolutely everything. He claims to have been on an intimate basis with most of the Cardinals, who freely shared their most intimate thoughts with him, both before and after their split with Urban VI. He also happens to have seen, in the private studies of various cardinals, precisely the documents necessary to prove the case of Urban VI that the cardinals referred to him as Pope. He was even able to peek over the shoulder of Urban VI shortly after his enthronement, and he caught sight of a draft treaty intended for the King of France. He overheard what one cardinal whispered in the ear of the Camerlengo. As one reads the entire testimony of the Bishop of Recanati, one is astonished to see that he was present at every moment that needed to be documented for the case in favor of Urban VI.
If one carefully selects one's quotations, as Raynaldi has done, the Bishop appears to be a reliable witness. But these quotations are only 'sound bites' and 'taken out of context'. If one reads the entire testimony, however, the Bishop appears to be a braggart and a fabricator of facts. His invention of a second scrutiny on the day after the conclave election is particularly damning, as it ties even his own narrative up in logical and canonical knots.]
Louis Gayet, Le grand schisme d'Occident. Les Origines volume 1 (Paris-Florence-Berlin 1889), "Pièces justificatives", pp. 92-118:
First Deposition
In Dei omnipotentis nomine, ejusque virginis gloriose, totiusue ecclesiae triumphantis, amen. Ac ad honorum aunentumque militantis ecclesie et fidei cristiane.
Ego, Bartholomeus de Zabriciis, doctor decretorum minus, indignus episcopus Recanatensis et Maceratensis, per S. M. D. gregorium ad eamdem promotus ecclesiam, olimque causarum palatii apostolici auditor, per S. M. D. Urbanum Papam V ad id assumptus officium, interrogatus quid sentiam de electione pontificis sanctissimi D. N. Urbani pape VI, et an violenter facta fuerit, an sponte, et qua de causa cardinales tunc existentes non elegerunt ultramontanum potius quam ytalicum, quare potius D. N. quam alium:
1. Dico quod ultramontanum non elegerunt quia, Deo permittente aut ordinante, graves discordie exorte fuerunt, ut ipse novit et vidit, et inter ceteras causas scio, quod per multas dies ante mortem D. Gregorii, cardinales videlicet Lemovicensis [Jean de Cros], de Agrifolio, Pictavensis [Guido de Malosicco (Guy de Malsec)], Majoris monasterii [Geraldus de Podio (Gérard du Puy)], S. Eustachii [Pierre Flandrin] et S. Angeli pluries congregati sunt ac archiepiscopus tunc Are[93]latensis etiam Camerarius D. Gregorii diversis successivis in camera que est in introitu magne cappelle, ibique stabant inclusi, sollicitantes qualiter possent papam eligere post mortem D. Gregorii ad votum eorum. Et hoc scio et quia D. de Vernhio [Pierre de Vergne] tunc cardinalis, cujus ego fueram socius a pueritia, quasi in studio, et cujus etiam in rota fueram socius, et cujus post assumptionem ejus ad cardinalatum fueram auditor et socius prouot etiam eram tunc frater, quia erat Lemovicensis natione. Fuerat pluries ad dicta consilia vocatus er predictos cardinales, qui causas sibi dixerant, et idem cardinalis de Vernhio quasi flendo dixit michi, "O frater carissime, quid est de ingratitudine hominum! Nam isti consanguinei mei, videlicet Lemovicensis cardinalis et S. Eustachii, qui fuerunt a domino meo creati de nichilo, ipso vivente, in domo sua tractant de faciendo alium papam. Quantum dedecus est ecclesie, et quanta est eorum ingratitudo!" Et tunc ego dixi ei, "Et quomodo possunt facere hoc, in qua sapientia reguntur? Non vocatis aliis cardinalibus gallicis et italicis?" Tunc ipse respondit michi, "Ipsi credunt habere jure hereditario papatum, et volunt facere D. S. Eustachii vel Pictavensis, sed certe non facient. Ymo si cardinales italici erunt boni homines, ego ero cum eis, et faciam quod D. de Britania et D. Glandatensis facient id quod voluero, et si nos alii sumus simul, ipsi non habebunt intentionem ipsorum. Et si tu scies tractare cum italicis cardinalibus, quod vellent esse uniti pro uno bono italico, habebimus intentionem nostram."
2. Praeterea vidit et presens fuit quum dicti cardinales Lemovicenses et Camerarius miserunt, etiam vivente D. Gregorio, pro officialibus Rome in dicta cappella, et eis exposuerunt quod in casu quo Deus de Gregorio aliter disponeret, quod absit, volebant eligere alium, et volebant dare ordinem, et quod romani officiales darent similiter, ut eligere possent sine timore. [94] Et romani officiales responderunt quod ipsi essent parati, et quia jura supra his dabant certam forman, erant parati eam servare et facere omnia que supra hiis DD. cardinales ordinarent. Quibus auditis, per alios cardinales ytalicos et alios, quia fuit divulgatum per totam Romam, multi admirati fuerunt quod sine pisis hec tractarentur, et ista fuit una occasio propter que discordia inter ipsos orta fuit. Et tunc Gebbennensis cardinalis [Robert of Geneva] traxit se cum D. de Luna et quasi quolibet die equitabant ambo per Roman ad alios cardinales italicos et alios, et, ut communiter dicebantur, ad tractandum pro alio eligendo, ne Lemovicenses haberet ista vice intentionem suam.
3. Deinde vero DD. cardinales Lemovicenses fecerunt convocari alios cardinales omnis, dum D. Gregorius in extremis laboraret, in ecclesia S. Spiritus, quia tunc ibi morabantur de Agrisolio [Guillaume d'Aigrefeuille, Camerlengo S. R. E.] et S. Angeli [Guillaume Noellet], et miserunt per romanis officialibus, ipsisque annuntiaverunt grandem infirmitatem D. Gregorii, rogantes romanos ut vellent etiam servare jura et ordinationes factas per istos cardinales. Qui romani responderunt quod erant parati in omnibus obedire, supplicantes multum humiliter quod domini vellent tallem eligere, qui Roman diligeret et de quo italici et tota christianitas gauderet, et, si esset possibile, supplicabant quod eligerent unum italicum. Ad quod fuit responsum: quod eligerent bonum et utilem, de quo ipsis altissimis ministraret, et quo ipsi et ceteri christiani gauderent, et hiis dictis, recesserunt romani regratiantes humiliter omnibus cardinalibus.
4. Postea autem mortuo D. Gregorio, D. de Vernhio me vocavit et dixit, "Frater carissime, scias quod te plus quam fratrem proprium dixexi et diligo, vade, videbo si diligis ecclesiam et italiam, et an scias operari tantum cum cardinalibus italicis, qui vellint esse boni homines ista vice, quia vere video numdum et christianorum confusos, si ista vice nos Lemovicenses, [95] habemus papatu. Rogo igitur te ut vellis loqui cum eis secrete quanto fieri potest, quia si volunt habemus intentum." Cui ego respondi, "Domine mi, faciatis cum aliquibus ultramontanis, quia bene faciam cum italicis, nam soli italici non sufficerent ad contradicendum." Et ipse respondit, "Faciam." Et equitavit idem cardinalis ad domum Gebennensis [Robert of Geneva], de Britania [Hugues de Montelais], et Glandatensis [Bertrandus Atgerius], et ego cum eo, et cum eorum quolibet fui, et postea me fecit jurare quod tenerem secretum, supra misslae, prestito juramento, dixit, "Dominus Gebennensis anelat ad papatum." Tamen juravit mihi quod in carentiam quod ipse posset obtinere, quod erit mecum, et cum italicis. DD. autem de Britania et Glandatensis juraverunt michi quod non discederent a voluntate mea, et quod omnino eligerent italicum, si bonus nominaretur, et tamen operatus est D. de Vernhio quod Gebennensis equitavid ad cardinales italicos, et cum ipsis simul juramentum prestitit eligere bonum hominem, et pise eis promisit ab eis non discedere.
5. Et nichilominus D. de Vernhio me una die vocavit in studio, et iterum a me juramentum exegit, quod secretum esset quod diceret, quod, quo juramento prestito, dixit, " Vadas ad D. Jacobum de Ursinis ex parte mea, et petas quod juret quod tenebit secretum id quod dices, et postquam juramentum prestiterit, dicas sibi quod rogo eum ob reverentiam Dei et ecclesiae ac Italie, quod vellit esse firmus et constans, et cogitet de uno bono italico eligendo, quia si nominabit bonum, non recedam a voluntate sua, et etiam DD. de Britania et Glandatensis idem facient, et etiam dicas quod spero quod quum erimus in conclavi inducam cardinalem Lemovicensem quod faciet id quod voluero, quia confido quod non erit constans cum aliis." Et sicut ipse dixit, ita feci. Ivi ad D. Jacobum et fui solus cum eo in studio, et recepi juramentum ab eo, et ego similiter in ejus presentia juravi tenere secretum id quod diceremus, et dixi sibi omnia supradicta, et idem D. Jacobus cum magno gaudio me recepit, et dixit mi[96]chi: "quod monet D. M. de Vernhio?" Respondi: "Domine mi, quia non videt ecclesiam aliter reformari posse." Et tunc dixit" "Rogo vos dicatis michi de quo italico ipse intendit, et ad quem habet ipse animum?" Et respondi sicut per D. de Vernhio fueram informatus: "Domine mi, ipse non affectione hominis sed ecclesie ducitur animo, quicumque bonus italicus fuerit nominatus, illi adherebit cum predictis." Misique me similiter et cum similibus verbis ad D. Mediolanum [Simon de Borsano], cum quo fiu, et cui dixi sic. Dominus Jacobus misit etiam me ad ad D. S. Petri [Francesco Tebaldeschi], ad quem ivi, et erat infirmus. Dixi hec Fredo familiari secretissimo Domini S. Petri referenda ei ex parte D. de Vernhio, qui dixit michi quod Gebennensis fuerat ibi supra simili materia.
6. Item sero, quod ante electionem, comes Fundorum qui totis conatibus volebat habere papam italicum, procuravit toto posse esse officialis ad custodiam conclavis, ut posset cardinales inducere ad eligendum italicum, et hoc cardinales Lemovicenses predicti, excepto D. de Vernhio, assencientes, impediverunt, et tantum operati fuerunt quod senator qui erat Lemovicensis nomine Guido de Pruinis, et quidam bandarensis nomine Nardulus, fuerunt deputati custodes conclavis, et fecerunt dictum comitem Fundorum et alios principes Romanos expelli de oma, ut liberius possent alligare, et ita factum fuit.
7. Scio insuper quod Romani pluries terminaverunt nullam facere impressionem vel novitatis, nisi tantummodo supplicare quod fieret papa italicus vel romanus, et semper cum supplicabant cardinales, et cardinales respondebant: "Faciemus id quod nobis Altissimus monstrabit, et quod reputabimus esse utile ecclesie et populo christiano, tunc semper romani cum umilitate regratiabantur eisdem."
[97] 8. Fui insuper presens cum cardinales intraverunt conclavi, et intravi quum intraverunt, fuit die mercurii hora veslperorum. Multitudo romanorum et aliorum erat in platea S. Petri, nam multi venerant ad videndum rem eis insolitam, et ad videndum conclave, ad videndum modos et formam intrandi; multi etiam iverant, communi cum cardinalibus, nam quilibet cardinalis habuit secum illa die multos romanos vicinos et amicos eorum eques associantes eos, quia quilibet sperabat de domino vel amico suo quod esse posset papa. Et scio quia equitavi cum D. de Vernhio, et Gebennensis transibat per viam cardinalis quod ipsi duo habebant ultra quingentos homines equitantes secum inter romanos et alios curiales. Et sic cum quolibet cardinali fuit magna multitudo, et sic propter dictas causas, fuit magna multitudo in platea et in palatio quum intraverunt, videlicet, inter multos romanos quorum aliqui dicebant dominis quos diligebant, vel quibus adulare volebant, "Videam te papam." Vidi etiam nonnullos qui erant de familia aliquorum prelatorum de Roman clamantes: "DD., faciatis nobis unum papam romanum." Et isti tamen prope sic clamantes, non erant tales neque tot quod aliquis moveri ad timore posset. Ymo cardinales, audientes illos, ridebant et diridebant de ipsis. Vidi aliquos dicentes illis: "Petatis italicum." Et ille fortius clamabant: "Romano lo volemo." et in conscientia mea non credo quod fuerunt triginta pro sic dicentes. Et ego steti aliqualiter eques supra plateam ad videndum modos eorum, et nullum vidi dicentem quod italicus eligeretur. Et in rei veritate, ille qui clamabant erant familiares romanorum aliquorum qui sperabant propter eorum garrulitate habere dominos eorum, et quilibet de domino suo credebat in papam.
9. Postea intravi conclave cum D. de Vernhio, et visitavi omnis dictos cardinales, ut est moris, ad supplicandum quod deberent talem perficere Ecclesie in pastorem qui Deo esset gratus, et posset et sciret regere populum christianum. Certe nullum [98] vidi timentem, ymo omnes ita stabant sicut si fuissent in propriis eorum domibus, et inter ceteros D. de Britania. Et cum visitavi in conclave, dixit michi: "Domine mi, dicatis, D. meus de Vernhio est ipse in illa sancta opinione de eligendo italicum?" Ego vero respondi: "Domine mi, reperiatis eum constantissimum hominem, et ad hoc intravut, et potius vult hic mori quam quod non habeat ytalicum." Et tunc D. de Britania elevatis ad celum manibus, regraciatus est Deo dicens, "Certe et ego cum eo." Yvi postea . . . . . . . ad D. de Vernhio ibidem, et dixi sibi hoc, et ipse ridens gaudens dixit mihi, "Roges Deum pro nobis, quia non experi exire nisi sis tu et tota Italia contentus, et habeamus unum bonum hominem italicum, qui reformet ecclesiam Dei."
10. Dico insuper quod postquam hii qui erant in conclave fuerunt visitati, ut moris est, data fuit vox quod omnis exirent, me presente et illico omnis exiverunt pacifice, et omnis dimiserunt cardinales pacifice et libere in conclavi, sicut fieri est consuetum, remanentibus solis quoddammodo illis qui pro cardinalibus et camerario deputati ad custodiam et familiaribus quos quilibet cardinalis pro se duxerat in conclave.
11. Item eadem hora quasi omnis romani qui stabant infra Roman ultra pontes, miserunt ad domos eorum, remanentibus solis predictis, qui erant ad custodiam deputati, et hoc scio quia vidi Massiliensem episcopum [Guillaume de la Voulte], senatorem et banderenses expediendo omnis, atque omnis obediebant eis. Et post paulum vidi quasi totum evacuatum et, adveniente nocte, quasi hora tertia noctis, una cum uno romano vicino meo eques ivi ad palatium ad videndum quid ibi fiebat, et in veritate in tota platea nullum inveni. Infra palatium autem a parte inferiori inveni tres tantummodo ex hiis qui deputati erant ad custodiam, a quibus interrogavi ubi essent alii. Responderunt quod aliqui iverant ad domum eorum, aliqui ad tabernas propinquas ad cenandum. Stansque ibi per magnum spatium nunquam venerunt alii in exitu [99] palatii. Postmodum reperi circa X ex hiis qui erant delputati ad custodiam. Est verum quod magna custodia non fiebat, sed debuisset fieri multo major, nam in castro S. Angeli erant forte tres homines armati [Marginal note: mendacium notorium "notorious lie"] , et infra Roman erant forte IIIIo de gentibus D. Johannis de Malestret, D. Silvestri, et D. Bertrandi de la Sala. Item scio quod D. S. Eustachii [Pierre Flandrin] et Camerarius miserant pro Britonibus, qui erant in Marchia, et dubitabatur de eorum adventu. Et hoc scio quia D. de Vernhio dixit michi, "Caveatis quod Sancti Eustachii intendit esse papam, et si non possit, ordinavid quod Britones veniant, et violenter exibunt Roman fingentes se libere eligere non posse, et ibunt ad locum ad quem non poterunt ytalici cardinales ire, et ibi facient quidquid vellent." Et quia hoc notorium erat, quod miserant pro Britonibus, et quia eorum pars erat actu Rome, et quod Camerarius in castro cum III centis hominibus armorum, necessaria erat custodia grandis, que tamen non fuit facta, nam fiebat, ne rumorem aliquem possent concipere et ne ex gentium multitudine posset aliquid insurgere scandalosum.
Hec sunt que scio de hiis que facta sunt in introitu conclavis.
12. De factis autem diei conclavis, que fuit die Jovis, scio ex relatione multorum cardinalium tunc, et etiam ex voce communi, quod de mane bona hora fuit facta electio de Domino Nostro, et istud fuit inter horam prime et horam tertiarum, tamen propinquius hore prime. Scio, ut audivi a D. de Vernhio, quod multi fuerunt nominati per cardinales ultramontaneos et italicos, tamen de nullo fuit concordatum, ni de isto tunc Barense archiepiscopo. Et scio ex relatione D. de Vernhio et episcopi Massiliensis predicti [the Vicecamerarius, Guilelmus de la Voulte], et fama communi quod tunc missum fuit pro multis prelatis, inter quos iste nominabatur, et ex hac causa, fuit factum quod fuit pro multis missum, ne pe[100]tentes romanum, si scirent istum electum, eum interficerent, et pro salvatione Domini Nostri a furore populi, fuerunt alii nominati ut pro ipsis mitteretur. Et audivi a dicto de Vernhio et Massilliense quod quum fuit dicto D. Massiliensi quod mitteret pro aliis prelatis, D. de Vernhio dixit sibi ad aurem, "D. Barensis archiepiscopus est papa." Et ita ei significavit idem episcopus per nuntium suum proprium, et ab eodem episcopo audivi, nescio tamen si eum invenerit.
13, Quibus prelatis venientibus, idem episcopus Massilliensis [Guilelmus de la Voulte] quesivit a DD. cardinalibus quid vellent quod faceret de eis, et tunc D. de Agrifolio respondit quod nollebant publicare electionem ante prandium, et etiam quod faceret eis portari prandium, et etiam quod faceret prandium prelatis. Et tunc, idem episcopus Massilliensis interrogavit eos, "Qualiter vultis quod tractemus D. Barensem." Responderunt, "Adhuc non acceptavit, nec est intronizatus, tractatis eum sicut archiepiscopus." Et sic DD. cardinales pransi sunt in conclavi, et prelati in camera paramenti pacifice.
14. Verum tamen, romani multi audientes papam esse factum, iverunt ad palatium hora tertiarum, et quia missum fuit pro abbate Cassinense [Pietro de Tartaris], qui romanus erat, quum pro aliis prelatis missum fuit, et multi crediderunt eum papam, et hac ex causa fuit omnibus bonis que erant in domo sua spoliatus.Romani vero venerunt ad palatium, clamabant et scire volebant quis esset papa. Et D. Massilliensis [Guilelmus de la Voulte] respondit, "Vadatis ad S. Petrum." Et tunc multi crediderunt quod D. S. Petri esset papa. Iverunt ad ejus domum et derrobaverunt eam, quia mox esse consuevit, et vidi in Avinione, quod quum factus fuit D. de Bellefortis papa, iverant similiter ad derobandum domum, sicut de aliis predecessoribus. Deinde romani videntes quod in domibus dictorum cardinalis S. Petri et Abbatis per custodientes domus dicebatur quod non erant pape, redierunt cum im[101]petu ad palatium, cum maxime amicis dicti Abbatis, et etiam aliqui D. S. Petri, eo tamen ignorante, et aliqui D. Jacobi, quos vidi et cognovi, qui clamabant, "Romano lo volemo" alta voce. Et in tantum clamabant quod fuit magna infestatio. Et tunc D. Jacobus de Ursinis apparuit populo dicens, "Ne clametis, quia et vos habetis papam italicum." Et tunc omnes amici predictorum clamabant, "Non, non, Romano lo volemo." Et, ut ego audivi a pluribus ex cardinalibus ex his qui tunc erant, si non fuisset iste clamor, tunc post prandium intronizarent Dominum Nostrum. Sed inter eos fuit dictum, "Ex quo non fecimus romanum, ipse et nos essemus in periculo." Et hoc fecerunt post horam tertiam prope horam sextam. Et quia timor invaluit, quia romani pransi erant et venerant ad palatium ibique bona vina reperierant, clamabant omnes, "Romano, romano lo volemo." Et in fide mea, non credo quod illa die aliquis romanorum, nec alius nominassent ytalicum, et pro toto thesauro unius regni, noluissem ibi fuisse, et clamasse pertinaciter, "Italicum volumus," quia sine dubio me interfecissent. Nec aliquis etiam ex hiis qui clamabant, "Romano lo volemo," clamabant nisi sperans habere dominum suum in papam, aut pertialem (?) aut benevolum. Propter hunc clamorem, fuit in conclave dictum Domino Nostro quia abscontarent se a populi furore, et cardinales, cum magna instantia, supplicarunt D. S. Petri quod vellet se fingere papam, ne ipsi perirent, et ne etiam tantum scandalum de morte eorum pateret, et ipse devinctus precibus eorum importunis, permisit se indui papali mantello, et tunc fuit dictum, "D. S. Petri est papa." Et tunc romani consanguinei, amici et servitores ejus, me vidente, ut irent ad eum, inceperunt frangere portas conclavis, que erant et fuerant murate usque ad horam quasi none. Alii autem intrabant ad derobandum postes conclavis, ut est moris, alii ad videndum papam, et faciendum sibi reverentiam, alii ad Dominos suos [102] cardinales, ad salvandum bona eorum et ad sociandum eos. Et ego fui unus de hiis qui intravi cum multis romanis, et ut associarem dominum meum tunc de Vernhio. Intravi et vidi dominum S. Petri sedentem in cathedra, et dum fieret sibi reverentiam, clamabat et deponebat mitram et dicebat, "Ego non sum papa, sed D. Barensis." Et vidi tunc multos romanos, et maxime illos qui antea clamaverant, "Romano lo volemo," circumeuntes per palatium querentes ut esset iste Barensis et alii querebant eum ut interficerent, alii ut compellerent eum ad renunciandum, quia dictum fuit aliquibus amicis et servitoribus, quod D. S. Petri erat papa. Et vidi aliquos quasi furibundos, euntes per conclave clamantes, "Eu, nos sumus proditi et decepti! Ubi possemus istum Barensem reperire?" Et ego multos ex ipsis refrenavi, dicens statim, "Quid vultis? Si D. Barensis est papa, quomodo potest esse D. S. Petri, et qualiter valeret renunciatio, si D. Barensis renuntiaret per metum? Certe D. S. Petri sciret, numquam vellet vos videre. Vultis eum facere papam per vim? Quomodo creditis quod acceptaret?" Et propter hoc verba mea desisterunt et maxime servitores D. S. Petri.
15. Dein post paulum quia alii cardinales recesserant de conclave, fuerunt ducti de S. Petro ad capellam privatam ut assisterent D. S. Petri et post parum D. de Vernhio qui erat unus ex istis, annuit oculis hiis qui erant juxta D. S. Petri ut eum portarent in camera qui ita gravatus erat podagra quod se non poterat movere. Et sic portatus fuit, me presente, et statim cardinales bene libere yverunt ad domos suas, et ego associavi D. de Vernhio et D. Gebennensem qui faciebat eamdem viam, et cum ipsis erat magna multitudo romanorum servitorum et amicorum et vicinorum eorumdem, et quando Dominus de Vernhio fuit in Domo . . . . . . .
[Raynaldi, sub anno 1378, v] ...narravit mihi totum factum, videlicet qualiter dominus S. Eustachii videns quod esse non peteret, contradicente sibi domino de Vernhio et aliis aliquantibus, voluit tractare quod dominus Jacobus esset, et tunc Lemovicensis dixit, "Certe, domine Jacobe, vos estis nimis juvenis et nimis partialis, certe non eritis." Aliqui autem volebant Mediolaensem, et Lemovicensis dixit: "Certe non erit, quia de terra Bernabonis." Et alii nominarunt Florentinum, et dictum fuit quod certe non esset, qui Florentini erant inimici Ecclesiae. Et quaeritur quare tunc non nominabantur ultramontani, dico quod de nocte praecedenti, de Agrifolio solus secrete ivit ad cameras multorum, quibus nominavit S. Eustachii, Pictaviensem et Vivariensem, et vidit quod non potuit obtinere, quia responsum fuit eis per multos quod certe illa vice non haberent Lemovicensem aliquem, quia intendebant videre si Ecclesia regeretur melius per alios, et quia jam satis habuerant, etiam totum mundum occupabant. Gebenneniss et de sero scrutatus futi a multis, quia de se sciebat jam quod rem non poterat, an posset facere dominum de Luna, et responsum sibi fuit quod nimis erat juvenis, et sufficeret sibi galerus quem habebat. Dixit in secreto mihi Dominus de Vernhio quod Dominus S. Eustachii ad aurem ab eo quaesierat an vellet esse, et respondit quod non. Et hoc fecerat forte fraudulenter ut attraheret eum ad se. Dixit mihi insuper dominus de Britannia in Anagnia et dominus Ve Verneio post exitum conclavis, quod dominus Jacobus videns quod esse non poterat papa, voluit electionem differre, et dixit, "Domini mei, vos audistis populum qui dicit "Romano lo volemo." Induamus aliquem fratrem Minorem Romanum et dicamus Romanis quod est papa, et postea cum erimus extra, ponemus eum in carceribus et alium eligemus." Et tunc cardinalis Lemovicensis, et quasi omnes clamaverunt, "Certe, domine Jacobe, nos non decipiemus populum. Nos volumus verum papam eligere et nolumus facere populum idololatrare." Et audivi pluribus vicibus a domino de Verneio et de Britannia quod Lemovicensis et de Agrifolio nominaverunt dictum nostrum modernum [i.e. Urbanum], qui erat de raubis suis (ipsis nimirum maxime addictus et deditus) cogitantes, "Ex quo nullus nostrum esse potest, habemus tamen istum ad voluntatem nostrum." Et tunc alii audientes eum nominari, omnes consenserunt praeter dominum Jacobum et dominum de Britannia, ut egomet audivi a domino de Britannia in Anagnia, et causa quare contradixit fuit dicens, "Certe iste est sanctus homo et bonus homo, sed amore Dei non faciamus tantam verecundiam collegio nostro, quod eligamus de extra collegium." Tunc dixit quod de Agrisolio et Lemovicensis et alii de secta eorum etiam videntes, quod habebat iam ultra duas partes vocum. Dixerunt, "Certe nos habemus istum, nos non habebimus ista vice de collegio." Et tunc dominus de Britannia dixit, "Vultis vos?" Dixerunt, "Ita certe." Dixit ipse, "Ego multum contentor." Et dixit mihi dominus De Britannia in Anagnia quod si dominus noster potest dici electus per impressionem, nulla fuit, nisi de Agrisolio et Lemovicensis cum secta sua fecerunt, quid si unus cardinalis non dedisset vocem suam clamaverant contra eum sicut contra inimicum? Et hec omnia dicta fuerant statim post missam Sancti Spiritus et sermonem.
[103] 16. Postmodum vero post vesperas, D. de Agrfolio qui multum erat timidus misit ad D. de Vernhio, me vidente, ad dicendum quod populus romanus erat multum turbatus, quia deceptus erat, quia eis dictum fuerat quod D. S. Petri erat papa. Et reperiunt se deceptos, et ideo volebant intrare castrum S. Angeli. Et D. de Vernhio quesivit a me an esset timor. Ego dixi quod non, nam romani recesserant ad domos eorum, et quia non est timor nisi quum sunt congregati, quia uno clamante sicut est in ceteris populis, alii clamant. His tamen verbis non obstantibus, propter premissum timorem, intrarunt. Dixit michi D. de Vernhio, "Vellem libenter quod idem Barensis esset nobiscum, quia si romani possunt eum apprehendere, interficient eum." Et ego respondi, "Nescio quo yvit, spero bene quia habebit et habet amicos qui eum custodient et salvabunt.
17. Domini autem de Agrifolio, de Vernhio, Lemovicensis, de Britania, Vivariensis et Pictavensis intraverunt castrum ob causam predictam. Die autem sequenti, que fuit die Veneris, ego yvi ad palatium ad videndum si D. S. Petri recesserat, dimisso D. N. ibi. Et dum staret cum eo in parte superiori palatii, et diceret officium cum episcopo Senegaliense [Petrus Amelii de Brenaco], confessore qui fuerat D. Gregorii, et ego cum eis in diambulatorio supra viridarium, venerunt aliqui dicentes, "Hic est D. Florentinus." Et statim post venit D. Florentinus et fortissime flectens et genua nedum videntibus omnibus ymo et audientibus, et voluit obsculare dictum D. N., affectissime amplexatus, dicens publice omnibus audientibus, "Vere vos estis papa, et D. N. sancte et canonice electus. Ego volo mittere pro D. S. Petri et aliis qui sunt ut intronizemus vos sicut habemus ab aliis potestatem." Et traxit D. N. ad partem, et ei presentavit unum rotulum. Et audivi legi partem contentorum in eo, et inter cetera [104] erit ibi de pace Florentinorum. Et post paulum D. lorentinus dixit michi et similiter Dominus Noster, "Vadatis pro Domino de Vernhio." Et ita feci, et yvi ad castrum S. Angeli, et dum ibi essem, vidi D. de Luna et D. Mediolanum [Simon de Borsano] euntes ad palatium, et abbas Sistriensis venit ad castrum ex parte Majoris Monasterii [Geraldus de Podio (Gérard du Puy)] qui ante erat cum D. N., et post multa voluerunt prandere antequam exirent, et, ut D. de Britania dixit [Hugo de Montelegum (Hugues de Montelais)] michi in Anagnia, DD. Lemovicensis, de Agrifolio, Pictavensis et Vivariensis simul erant in eadem camera in castro, et D. de Britania et D. de Vernhio in alia. D. de Agrifolio misit ad dictos de Britania et de Vernhio existentes in mensa: an velent ire ad faciendum reverentiam D. N., et ipsum intronizandum, quia ipsi ire volebant. Et ipsi responderunt quod sic. Post antem sumpto prandio, dum simul essent omnis una, quaesivit ab uno eorum, "Quo vultis ire?" Et ipse respondit, "Volumus ire ad D. N. papam." Et tunc unus scutifer D. de Agrifolio dixit, "Quo modo habemus nos papam?" Et tunc D. de Agrifolio fuit contra dictum familiarem turbatissimus dicens, "Certo ymo habemus D. Barensem, qui est verus papa sancte et canonice electus, sicut unquam post S. Petrum fuit aliquis."
[Rinaldi 1378 xiii, xiv] Et statim, inquit, vidente me, descenderunt, et dum domini vellent equos ascendere, venit unus, et dixit ad aurem domino de Agrifolio quaedam verba. Et tunc se volvit ad alios et dixit, "Iste dicit quod populus Romanus est in platea armatus, et certatim clamat, 'Romano lo volemo.'" Et tunc dominus de Verneio respexit ad me. Et tunc ego dixi, "Domini mei, ego volo degradari, si reperietis unum hominem armatum. Et tunc omnes crediderunt mihi, et ascenderunt equos, et iverunt ad palatium, et sicut dominus de Agrifolio fuit in palatio, ivit ad cameram ubi erat dominus noster. Et dominus de Verneio secutus est eum, et coram flexit genua, et dominus de Agrifolio diu locutus est sibi, et cum reverentia qua Romano Pontifici consuevit loqui. Et post eum similiter dominus de Verneio, et post de Verneio dixit mihi, "Iste de Agrifolio erit magnus homo cum isto, quia ipse pro certo fecit eum." Et vidi eitam in actibus domini nostri, quod recognoscit, et quod alius dixit sibi.
Post haec verba ivimus ad privatam capellam, dimisso domino nostro in camera, et ego ivi cum domino de Verneio ad capellam primam in qua erant Florentinus, Lemovicensis, de Agrifolio, S. Petri. Pictaviensis, Mediolanensis, Vivariensis, de Britannia, Majoris Monasterii et de Luna cardinales. Ibique convocatis clericis capellae et subdiaconis, petiverunt sibi lubrum caerimoniarum, ubi descriptus erat modus inthronizationis. Et libro recepto denuo fecerunt scrutinium extrahi super omnibus, et miserunt pro domino nostro ad cameram. Et Ego cum aliquibus aliis ivi pro eo, et duximus eum ad capellam, et statim sicut fuit in capella omnibus data litania clauserunt se cum eo. Et statim paulo post, apertis januis, omnes cardinales cantaverunt alta voce, "Te Deum laudamus," et omnes intravimus. Et videntibus nobis omnes cardinales praedicti cum laeta facie ostendebant se contentissimos. Et unus eum discalceabat, alter calceabat, alter induebat eum, et fecerunt pulsari campanum, ut est moris, et denuntiaverunt nomen sibi esse Urbanum Sextum. Et eo induto pluviali et mitra, posuerunt eum super faldistorium ad sedendum, et convocaverunt omnes nos prelatos: et ipsi primo fecerunt sibi reverentiam (Sicut fieri est papae solitum) ex eo postea nobis mandarunt ut ei faceremus reverentiam: et ita factum fuit.
et hec facta sunt quasi hora none, presentibus multis cortesanis, paucissimis tamen romanis et nullo armato nulloque vociferante aut aliquid dicente, ymo hec facta sunt cum pace maxima.
[Raynaldi 1378 xv]
nam hii qui intraverunt conclave dispositi non habere italicum dispositi non habere italicum et qui confessi fuerunt et receperant corpus Christi dicen[105]tes quod volebant in conclave recipere martyrium fuerunt primi qui posum nominaverunt, qui de eorum sequella et familia . . . . . . . . credo, qui erit talis qui non curabit nisi de bono statu ecclesie. Modo ecclesia non erit pro Rege Franciae et duci Andegavensi subjugata. Et vere continue idem Dominus de Vernhio fuit ita contentus de D. N. sicut de Deo, istud duravit miltis diebus, et usque ad recessum dicti D. ad Anagniam. Et idem D. de Vernhio pluries me rogavit ut sollicitarem D. N. ut mitteret ad regem litteras sue coronationis.
18. Postquam autem ego quolibet die ibam ad palatium, et vidi continue cardinales cum maxima devotione facientes sibi reverentiam, et tota septimania sancta, et eos euntes ad missas. Vidi eos recipientes de manibus suis palmas in dominica ramis palmarum, et eos annuntiantes populo christiano occurrenti in maxima multitudine ad indulgentias die mercurii, die jovis, die veneris et die sabbati majoris hepdomade indulgentias, ut est moris, ex parte D. N. D. Urbani pape VI.
19. Die autem Dominica resurrectionis eum cum maxima solempnitate et devotione coronaverunt supra gradus basilice Principis Apostolorum et cum ipso equitarunt ad S. Johannem cum eorum equis coopertis de albo. Eumque tenuerunt et nominarunt in papam, eique continue in missis consistoriis publicis et privatis. Et diaconi cardinales recipiebant de manu sua corpus domini quum celebrabat publice in basilica supradicta, quilibet cum dicebat evangelium et in hiis omnibus ita pure et simpliciter se habebant sicut cum D. Gregorio. Nec est verum quod aliquis eorum diceret, ut hodie, quod non reputasset eum papam. Et tota die, me presente, presentabant sibi supplicationes et rotulos pro se et personis aliis, et pluries D. de Vernhio me rogavit ut facerem sibi dari aliquod beneficium et maxime quoddam quod erat prope Avinionem.
20. Vidi D. Glandatensem tunc cardinalem, factum per D. N. [106] episcopum Ostiensem, visitantem cardinales et regratiantem. Et yvit ad Hostiam ibique celebravit ordines et chrisma, ut a nepote et familiaribus suis audivi, et postmodum Roman est reversus. Scio quod D. de Agrifolio cum magna instantia supplicavit D. N. ut de gratia concederet sibi quod Bernardus de Bayraco et Petrus de Murles consanguiney sui portarent litteras coronationis sue ad regen Ungarie et Imperatori, et D. de Vernhio quod quidam D. Johannes de Rochafolio partaret eas ad reges Yspanie et Navarre et Portugallie, et solicitavi de mandato dicti D. de Vernhio pluries D. meum, et ita factum fuit.
21. Item scio quod D. de Vernhio michi post adventum ad curiam cardinalis Ambianensis [Jean de la Grange, OSB] dixit, "Frater carissime, dicas ex parte mea D. N. quod non permittat aliquem nostrum recedere de Roma, nec etiam ipse recedat, quia cognosco talem esse Ambianensem et consanguineum meum Camerarium [Guillaume d'Aigrefeuille], quod non curarent pro complacendo Regi Francie et duci Andegavensi interficere eum veneno, et omnino dicas ei quod caveat. Et dicas magistro Francisco de Senis ex parte mea quod caveat sibi a Johanne de Baro consanguineo meo quia habet minus de conscientia quam unus canis." Et ita dixi D. N. et magistro Francisco tunc et Fredo. Et dixit michi, "Si vadat Anagniam iste Camerarius, faciet venire societates et faciet cum Ambianense et sequacibus quod compelleret renuntiare, et timeo quia dixit eis aliqua verba injuriosa et sunt homines fatuy sine sensu et sine conscientia."
22. Et recedentibus cardinalibus ad Anagniam, eto hic remansi cum D. N. et post multos dies, cum Dominus ivisset ad Tibur et ego remansissem, D. de Vernhio misit ad me personam ungarie qui tunc erat et nunc est, cum littera credentie de Anagnia, et in credentia continebatur quod si Dominus mitteret me ad Anagniam et faceret quedam que diceret michi idem D. de Vernhio quod ipse et quinque alii reddirent ad eum. Post [107] multos autem dies ivi Tibure, idem D. N. sciebat hoc quod alter mandaverat michi, et ego similiter sollicitavi eum ut me mitteret et scriberet, quod fecit. Sed post multos et multos dies applicuy ante Anagniam quodam sero. Idem D. de Vernhio cum me vidit fecit, cum fui in domo, claudi postas, ne Ambianensis aut Gebennensis aut Camerarius scirent me ibi esse, quia jam conceperant destruere D. N., et si scirent me ex sui parte venisse, essem in periculo mortis, in tantum me habebant odio. Et recepit litteras D. N. sibi directas et audivit credentiam, et recepit litteras que dirigebantur D. de Luna, D. de Britania, D. S. Eustachii, D. S. Angeli et continenti misia eas per quemdam cubicularium suum. Et erat quasi hora swecunda noctis. Et voluit quod dicerem sibi ambaxiatam, et significavit eis quod die sequenti de mane ipsemet eis exponeret ambasiatam, et omnino voluit quod die sequenti de mane recederem. Et recessi. Et DD. Ambianensis et Gebennensis scientes quia ibi fueram, miserunt post me XXXIIII ungaros et me capi fecerunt et duci Anagniam. Cum autem fui in Anagnia, omnis cardinales simul congregati fuerunt in domo Lemovicensis [Jean de Cros], et post longa consilia miserunt pro me et multa michi dixerunt et inter cetera, quia ex quo portaveram litteras D. N. ad aliquos eorum non debebam recedere ipsis non presentatis. Et tunc allegavi quod D. de Vernhio hoc fecerat, et tunc DD. de Luna et de Britania et quasi omnis, quibus littere dirigebantur dixerunt, "Certe nostre intentionis est, quod D. N. possit ad nos mittere, et nos ad eum, et quod euntes et redeuntes sint securi." Et multum habuerunt pro malo de captione mea, et illico fecerunt me relaxari. Aliqui autem dixerunt, "Certe D. Recanatensis, nostis quod semper dileximus vos, non debebatis recedere nobis non visitatis." Et propter hec verba et lut possem cum omnibus tute loqui ad partem et scire intentionem eorum dixi, "Certe non recedam nisi omnibus visitatis." Et visitavi omnes preter Majoris monasterii [Geraldus de Podio (Gérard du Puy), OSBClun.] et [108] Glandatensem [Bertrandus Atgerius] et cum omnibus fui tam in domo sua post, quam cum Gebennensi {Robert of Geneva], in qua fui locutus Ambianensi [Jean de la Grange, OSB] qui erat secum in prandio, et breviter omnis dum eis loquebar sensui quomodo de D. N. Fiebat intentio. Dicebant, "Dominus noster," et cum reverentia, preter Lemovicensem qui turbatus de multis que ei dicebam, respondit, "Certe ipse non est papa." D. de Luna diu locutus est michi cum magna reverentia. dicebat, "Certe displicet michi de modis Domini nostri, et propter illos modos aliqui ex DD. meis tentant facere contra eum multa in quibus nullo modo consentiam nec multum boni homines ex nobis, sed vellem quod aliter tractaret cardinales, " et multa similia verba. Et cum ab eo recessi, deposito berreto, dixit, "Recommendetis me D. N." D. S. Angeli cum quo fui diu solus dixit michi, "Certe, D> episcope, si non credidissem eum papam, potius mortem quam fecissem sibi reverentiam, et quum astitisem sibi in conciliis et missis et consistoriis, et credo idem de aliis, sed quidam sunt quibus modi suy displicent, nescio quid garrulantur. Ego autem teneo et tenebo eum pro vero papa toto tempore vite mee," et similiter. Dum ab eo recedebam dixit deposito berreto, "Recommendetis me sibi." Dominus Ambianensis [Jean de la Grange, OSB], presente D. Joahnne Demalestier (de Malestret), dixit, "Domine, episcope, vos nostis quod non fui tempore electionis sue, nescio si fuit canonica. Veni tamen ad eum et feci reverentiam, quia isti DD. scripserunt michi quod erat papa verus, et hoc sciatis quia ita reputabo, donec congruum videam, sed si non esset papa pro toto auro mundi non tenerem eum pro papa," Et similiter cum reverentia dixit quod recommendarem eum sanctitati sue. D. de Agrifolio semper cum loquebatur de D. N. mecum quumque dicebat, "Dominus Noster," cuumque, "Ille Dominus qui vos misit non habebit pro malo quod fueritis captus, quia bene escusamus nos sibi," et in finem tamen rogavit ut eum sibi recommendadarem. Dominus Pictavensis [Guido de Malosicco (Guy de Malsec)] semper de eo locutus est ut de vero papa, dicens, [109] "Non debet habere pro mali si recessi, quia habuimus licentiam, Dominus meus de Agrifolio et ego, ab eo. Nunc autem redire non possumus, quia ibi nos habemus provisiones." Et hic ita et similiter rogavit quod recommendarem eum sibi. Dominus S. Eustachii [Pierre Flandrin] similiter rogavit quod recommendarem eum sibi. Dominus S. Eustachii similiter dum cum eo loquebar dicebat, "Dominus Noster," it inter ceteros quibus fui locutus in domo Lemovicensis [Jean de Cros], quia ad eum habebam litteram credentie. Fuit D. S. Eustachii cui coram omnibus dixi, "Domine mi, dominus noster dixit michi quid dicerem paternitati vestre, quod semel cum fuistis cum eo in prandio, et fuistis in studio cum eo, et ipse interrogavit vos an in electione sua esset aliquod dubium, vos dixitis quod non, quia non fuerat impressio, et quia populus non petebat ytalicum sed romanum, et si ytalicum petivisset non erat impressio de certa personal, et, quod plus erat, dixistis quod civitas Neapolis non erat de Ytalia modo inimica, qualiter sic ab eo recessistis?" Tunc ipse respondit coram omnibus, "Certe non est verum, salva sui reverentia, quod sic dixerim, sed est verum quod interrogavit me, sed ipse tantum fuit qui locutus est, quia vix dimisit me loqui. Tamen dixi sibi quod antequam eligeremus et dum essemus in actu eligendi fuit facta questio per dominos meos an possemus, obstante rumore, procedere ad electionem, et ego fui in opinione quod sic, et in eadem onmis domini mey. Et tunc diximus, procedamus ad electionem et valeat quantum potest. Tamen si postmodum aliquis habebit aliquod scrupulum, cum erimus in loco toto, reeligemus eumdem ad majorem cautellam." Et ista verba michi dixit coram omnibus se dixisse. Dominus de Britania cum quo fui, et mecum fuit D. Johannis de Malistier, qui me per totam terram continue associabat, quia me multum diligebat, dum omnes tres soli essemus in studio suo et loqueremur de cardinalibus qualiter erant in obedientes, Dominus de Malestret dixit, "Monsenor (et locutus est in galico), dicatis, 'est iste verus papa?' " Tunc D. de Britania, positis amba[110]bus manibus super unam crucem argenteam existentem ante eum, dixit, "Domine mi, per istam crucem, et sit ista crux in dampnationem anime mee in die mortis, si iste non est ita verus papa sicut fuit sanctus Petrus, et si illi qui nunc contra eum attemptant non fuerunt principales ad eligendum eum, et contra me fuerunt turbati quia dixi in conclavi, 'Amore Dei eligamus unum de collegio,' et clamaverunt certe nos habebimus istum quia jam habuerat quasi omnes voces. Et etiam dum essemus in castro S. Angeli, quia cum deberemus ire ad faciendum sibi reverentiam et ad intronizandum eum, quia unus scutifer dixit, 'Quomodo habebimus nos papam?' Dominus de Agrifolio fuit turbatissimus, et juravit ibidem, coram omnibus ibidem existentibus, 'Certe ipse est papa verus sicut fuit S. Petrus.' Et postea dixit D. de Britania, 'Certe domine et consanguinee mi, magnum peccatum faciunt.' Et tunc Dominus dixit in gallico, 'Domine mi, ego reputo vos probriorem hominem quam omnis alii sunt, quia ita semper fuistis reputatus in Britania, et ego promitto vobis quod contra eum numquam me armabo, et credo quod ita servavit.'" Deinde dum recessi ab eodem D. de Britania cum magna humilitate dixit, "Recommendetis me sibi, libentissime starem cum eo sed scitis quod omnia bona mea perdidi in Roma. Nichil michi remansit nisi ista crux, et si non essent provisiones quas hic feceram, non haberem unde viverem." Et tunc ab eo recessi, et paulo post misit pro me et quesivit a me, "Alii domini quibus portastis litteras ex parte D. N., dederunt vobis litteras responsivas?" Dixi, "Non, quia non petii." Et tunc dixit, "Certe ego scribam et mittam vobis litteras." Et statim vocato secretario, fecit scribi litteram responsivam nomine suo, que erat credentie, in presentia dicti episcopi, et misit michi eam per unum cubicularium suum. D. autem Vivariensis cum quo similiter fui diu solus, semper cum reverentia magna locutus fuerit de D. N. dicens, "Nescio certe si non fuisset mores sui nullus recepisset ab eo, et si velit se emendare redibimus omnis, [111] quia non possumus negare quin sit papa." Et similiter cum reverentia petiit ut eum sibi recommendarem. D. autem de Vernhio cum quo postea fui diu et recitavi sibi omnia, dixit michi, "Frater carissime, si voluisset credere consiliis meis, hec sibi non accendissent, quare dimisit nos recedere? Certe ipse habet inter nos maximos inimicos, et tamen fuerunt illi pro quibus plus fecit, scilicet, Gebennensis, S. Eustachii et de Agrifolio. Sed spero quod diabolus castigabit eos. Tamen si ipse vult, adhuc potest maximum honorem habere, sed vult et cum eorum vitupero faciet omnis reddire ad se, et modus est iste: quod sciat bene tractare DD. cardinales ytalicos, et dicas istud sibi ex parte mea, et nullo modo permittat eos recedere a se, quia si illi stant firmi oported quod omnis stent et audacter promitas sibi ex parte mea et D. de Luna, D. Glandatensis, D. de Britania, et D. S. Angeli et Vivariensis, quia nos disposimus contradicere omnibus fationibus istorum et jam fecimus in parte nostra. Quum huc veni faciebant magna convivia et stabant in magnis consiliis. Nos autem eos reprehendimus, et destiterunt, et dum tamen D. N. sciat tenere cardinales Italicos cum bonis modis, quia isti operabantur toto posse subtrahi eos, et etiam roga eos ex parte nostra omni vi quod vellitis ob honorem ecclesie et ytalie esse constantes et firmi, nec a D. N. recedere, quia ipsis stantibus firmis, oportebat quod isti qui inimicantur sibi revertantur cum humilitate ad eum. Inter ceteras dicas hec omnia Mediolano ex parte mea, et quod per socios suos se seduci non permittat quoquomodo, et promittas ei nomine meo, et predictorum aliorum quinque, videlicet, de Luna, de Britania, S. Angeli, Glandatensis, et Vivarensis et mea, quod stantibus istis firmis, nos firmi erimus usque ad mortem, et dicas D. N. ex parte mea quod omnino velit suam custodire personam, [Marginal note: ista falsissima sunt omnia. 'All these things are completely false'.], nam Camerarius ita prosequi[112]tur eum, quod non curaret eum interfici." Et cum istis ab eo recessi.
23.Et yviu ad Tibure ubi D. N. erat, et premissa omnia sibi dixi in presentia Karoli de Durancio, D. Thome de S. Severino comite Nolano, et archiepiscopi tunc Salernitani [Guilelmus de Altavilla ?], ac die sequenti de mane, que erat dies lune, in concistorio secreto coram D. N. ac dixi DD. FLorentino et Mediolano et D. Jacobo ea que dixerat michi D. de Vernhio scilicet eis dicenda, rogans eos ut starent ob honorem ecclesie et Ytalie ex parte dictorum DD. cardinalium, ac tanquam ytalicus, clericus et christianus, et vellent esse firmi. Et postmodum yvi ad Mediolanum [Simon de Borsano] et sibi dixi que michi injuncta erant. Qui respondit michi: quod non erat sue intentionis recedere nisi D. N. eum mitteret, nec curabat si alii DD. recederent quia ipse non erat puer qui permitteret se seduci.
24. Dein quia D. de Britania dixerat michi quod si D. N. provideret ut haberet unde viveret, ac veniret ad Tibure, misi tunc quemdam socium meum, qui est abreviator qui et vocatur Andreas de Recaneto ad Ananiam ad D. de Britania super istis, et tunc temporis iste fuit ibi quando illa declaratio que dicitur fuisse facta in Anagnia, in quo predicari fecerunt quod D. N. non erat papa, et fuit in ecclesia. Et post declarationem fuit cum D. de Britania qui scripsit michi post dictam declarationem per dictum D. Andream credentiam, et expost misit unum cubicularium super expeditionem literrarum cujusdam beneficii sibi per D. N. in Britania colati, aliam litteram credentie. Et ambe credentie erant quod nunquam fuerat facta in mundo res aliqua per impressionem sicut illa declaratio, nam dixit idem D. Andreas ex parte dicti Domini, et etiam idem Andreas vidit qualiter erant in Anagnia, tempore et hora dicte declarationis, ultra VI homines armati tam in ecclesia quam extra, et fuerunt X britones cominati D. de Britania, nisi iret ad missam. Et dixerunt D. Andreas et cubicularius ex parte dicti cardinalis quod [113] dicti V cardinales, et ipse erant protestati, antequam intrarent, quod non intendebant consentire illi declarationi, et in fine litterarum ambarum scriptum erat: "Recommendatis me D. N. pape."
25. Postmodum vero dum cardinales venerunt ad Fundios misi illuc dictum D. Andream ad DD. de Britania, et de Vernhio et ut michi in reditu retulit, quod non potuit loqui nisi D. de Britania qui mandavit michi quod ipse erat et semper esset firmus pro D. N., et quod ipsi erant ducti tanquam captivi ad Fundis per Gebennensem [Robert of Geneva] et comitem Fundorum, et quod nullo modo poterant recedere, sed quod cum venirent ad locum ubi haberent liberum arbitrium corporum suorum, quod ostenderent toti mundo quod D. N. esset verus papa. Et credo in fide mea quod si D. de Britania non timeret destructionem fratrum, nepotum et consanguineorum suorum, ac etiam mortem vel destructionem proprii corporis, quod manifestaret toti mundo veritatem. Sed credo quod sicut fuerunt detenti in Anagnia et Fundis, ita in Avinione et maxime ipse.
26. Vidi insuper instrumenta confecta in Anagnia in personam D. de Vernhio, in quo ponitur: "Pontificis sanctissimi in Christo Patris et Domini nostri D. Urbani divina providentia pape VI anno primo" Vidi aliud in persona D. S. angeli sigillata sigillis eorum.
[Raynaldi 1378, xxviii] Vidi etiam plures litteras sub nomine etiam cardinalis Lemovicensis etiam tanquam poenitentiarii, in quibus similiter ponebatur. Pontificatus etc. ut supra. Et scio quod semper ante declarationem omnes reputabant eum papam, forte exceptis duobus.
[Raynaldi 1378 no. xlv] Si Cardinalis Ambienensis non fuisset, nil fuisset de istis novitatibus.
[Raynaldi 1378, no. xlvi] Scio quod dominus de Vernhio et Dominus de Britannia , qui mihi in Anagnia hoc dixerunt quod timor regis Franciae et ducis Andegavensis faciebant moveri animos illius de Agrifolis et Pictavensis et aliquorum, qui plus diligebant fratres et nepotes, quam animas eorum. Et scio quod si non timuissent regem Franciae nil innovassent [or imorassent] quoquomodo.
Et unum nolo obtinere etiam quod ego cognosco me christianum et tantum scire de fide quod si isti adhererem et non esse papam, quod essem eternaliter dampnatus, et quia nedum credo, ymo scio [114] firmissime per predicta et quia
[Raynaldus 1378, no. xxviii] Dominus de Vernhio forte viginti vicibus mihi juravit quod erat verissimus papa, et canonice et sancte electus, et quod credebat quod verissime Spiritus Sanctus induxerat discordiam inter eos ultramontanus, et quod etiam per Spirtum Sanctum fuerat nominatus in conclavi.
Quod est verus papa, adeo secutus sum eum plus propter fidem quam propter spem, nam plura spectassem habuisse ab illo, si cum eis fuissem, quod pluribus vicibus ad me miserunt cum promissionibus magnis, et quod peterem quidquid vellem quod erant parati facere si voluissem fuisse cum eis.
Second Deposition
[p. 114] Anno indictione et pontificatu quibus supra [March, 1379], die X mensis martii antedicti. Reverendus pater et D. Bartholomeus de Bononia decretorum doctor olim auditor causarum sacri palatii apostolici, episcopus Racanatensis et Maceratensis per S. M. D. Gregorius promotus, testis juratus positis manibus ad pectus more prelatorum juravit, et dixit super electionem Sanctissimi in Christo patris et DD. Urbani pape VI interrogatus se tantum scire quod . . . . . . . fuit in Urbe romana quando electio prefata facta fuit et celebrata, et erat tunc prout diu fuerat socius D. card. de Vernhio [Pierre de Vergne], et dixit quod scit (Marginal note: qualiter sit quia nulam causam dicti sui allegat.) quod dictus D. Cardinalis antequam conclave intraret tractavit cum cardinalibus de Britania [Hugo de Montelegum (Hugues de Montelais)], Glandatense [Bertrandus Atgerius (Bertrand Lagier), OFM], et de Ursinis [Jacobus de Ursinis (Giacomo Orsini)] ac Mediolani [Simon de Borsano (Simone Brossano)] . . . . . . . . omnino eligeretur papa ytalicus et idem testis fuit missus per dictum . . . . . de Vernio ad dictos card. Mediolanensem et de Ursinis, ut rogaret eos ut velent esse firmi, quod unus bonus ytalicus eligeretur, nec curabat de persona, sed solum quod esset bonus et italicus. Et obtulit eisdem quod in electione italici essent predicti Glandatensis, de Britania ac etiam Lemovicensis [Jean de Cros]. [Marginal note: De istud specialiter constat de contrario per instrumentum publicum quo ad istum].
Dixit insuper quod die quo D. cardinales debebant intrare conclave, ad diem sequentem distulerunt et causa fuit quia miserant [Marginal note: ergo timebant impressionem et violentiam romanorum] aliqui pro britanibus qui erant in Marchia et expectabant eos et quia istud fuit divulgatum in Roma, romani fecerunt diligentiorem custodiam propter dimorem britanorum.
Dixit etiam quod quando card. intrabant conclave, vidit quasi omnes intrantes, et quilibet habebat secum multos romanos vicinos et servitores suos quos secum ducebant armatos, sic quod propter causas predictas, et quia a jamdiu non viderant conclave, nec modos intrandi, multi concurrerunt ad videndum, sic quod in introitu erant super plateam multi armati; vidit tamen duos cardinales intrantes letissima facie, et postquam fuerunt in conclavi inclusi, omnis romani redierunt ad propria ospicia, exceptis illis quos cardinales deputaverant ad custodiam, et hoc scit quia preens fuit et vidit, ac quasi hora tertia noctis ivit ad sanctum Petrum, et ante locum ubi erat conclave et nullos ibi reperit, nisi deputatos per dictos DD. cardinales [Marginal note: non est verum.]
Dixit insuper quod die sequenti quasi hora prima [Marginal note: imo fuit post tertias] vel paullo post fuit publice divulgatum quod missum erat pro multos prelatos per DD. cardinales, et quod unus eorum erat papa, sed ne impediretur in via, fuit missum pro multis; quod quia hora quasi nona divulgatum fuit quod D. cardinalis S. Petri erat papa, propter quod conclave aperiebatur, et dictus testis illuc ivit, et vidid romanos conclave intrantes cum magno tamen [115] impetu et pressura, ut facerent reverentiam D. S. Petri. Et vidit DD. cardinales in cappella privata, quibus nulla fiebat injuria. Ymo vidit quasi omnis familiares cardinalium ibidem deferentes [Marginal note: Non est verum.] bona existentia in conclavi ad domos cardinalium, quorum erant, ymo ipse tertis etiam associavit cardinales olim Gebennensem [Robert of Geneva] et de Vernio [Pierre de Vergne] ad domos eorum, in quibus erant forte romani amici eorum armati ipsos associantes.
Interrogatus quare D. S. Petri [Cardinal Francesco Tebaldeschi] fuit indutus ut papa, respondit: quia amici aliquorum romanorum clamabant romano lo volemo, et quia tunc episcopus Massilliensis vicecamerarius [Guilelmus de la Voulte] dixerat romanis interrogantibus quis esset papa: Vadatis ad S. Petrum. Et Romani intellexerunt de D. S. Petri. Dubitantes ne romani propter ea se deceptos fraudulenter reputarent, turbarentur, ideo ad placandum Romanos eum induerunt, ut ab aliquibus eorum audivit. Dixit insuper quod vidit et presens fuit, quando die sequenti de mane omni cessante rumore, cardinales Mediolanensis [Simon de Borsano (Simone Brossano)], Florentinus [Pietro Corsini], Majoris monasterii [Geraldus de Podio (Gérard du Puy)] et de Luna iverunt ad faciendum reverentiam D. Urbano predicto, et cum eo fuerunt pransi aliqui eorum, et quamvis non esset pontificatibus indutus, quia non erat intronizatus, sibi tamen maximam reverentiam faciebant, dicentes: Pater sancte, et similia verba.
Vidit etiam et presens fuit in castro S. Angeli eadem die post prandium, quando cardinales Lemovicensis [John de Cros], [Guillaume] de Agrifolio, de Britania [Hugo de Montelegum (Hugues de Montelais)], Pictavensis [Guido de Malosicco (Guy de Malsec)], et De Vernio [Pierre de Vergne] ac Vivariensis [Pierre de Sortenac] exiverant castrum S. Angeli, dicentes se velle ire ad faciendum reverentiam D. N. eosque associavit, vidit insuper per fenestram magnas ferratas capelle private dicti palatii.
Subsequenter eadem die exclusis omnibus de dicta capella, hora quasi nona, nullo omnino tumultu vel rumore existentibus, ymo quasi nulli romani ibi erant, sed quasi omnis curiales, fieri scrutinium [Marginal note: hoc est falsum et ineptum, die precedenti fuisset facta electio.] per cardinales predictos et miti postea pro D. N. qui erat [117] in una camera ibi propinqua, et eo veniente, prolatis quibusdam verbis per D. Florentinum, omnis surgere et clamare alta voce: Te Deum Laudamus. Et de Agrifolio clamavit: pulsetur campana. Et idem episcopus fecit eam pulsare. Viditque illico omnis doctos D. Cardinales irruentes in D. N. et eum discalciaverunt et expoliaverunt vestibus superioribus quibus erat indutus, et induerunt eum pontificalibus et posuerunt eum super catedram et ei . . . . . . . per osculum manus {Marginal note: imo pedis] fecerunt et vocarunt prelatos de quorum numero idem testis erat, quod venirent ad reverentiam exhibendam D. N. electo, et ita factum est.
Vidit postea venientes cardinales olim Gebennensem [Robert of Geneva], S. Eustachii [Pierre Flandrin], de Ursinis [Jacobus de Ursinis (Giacomo Orsini)] S. Angeli [Guillaume Noellet] reputantes [Marginal note: quomodo scit] eum pro papa vero, et assistere in consistoriis in missis et alii cardinales diaconi recipientes corpus de manu ejusdem in basilica S. Petri.
Interrogatus dictus testis an audiverat ab aliquibus cardinalibus si D. N. Urbanus fuit canonice electus, dixit: quod sic.
Interrogatus de loco, dixit quod in Roma audivit ab [Marginal note: non et verisimile nec certe dictum] omnibus, et eum vidit haberi et reputari pro vero papa, aliquos ex eis cardinalibus publice et alta voce denunciantes indulgentias in missis solempnibus, et etiam in septimana sancta, scilicet diebus mercurii, jovis, et quasi per totam septimanam coram maximam christianorum peregrinorum gentem, vidit plures et audivid in missis quas in domibus dictorum cardinalium fieri faciebant celebrari, orationem fieri pro D. Urbano VI specialem. Et non credit quod permisissent hoc fieri, nisi reputassent eum papam. Vidit etiam Cardinalem Glandatensem [Bertrand Atgerius] factum episcopum Hostiensem per D. N. acceptare et visitare card., et regratiari. Audivit ab aliquibus eorum quod Spiritus Sanctus vere operatus fuerat in electione D. N. attenta bona et sancta ejus intentionem (?). Dixit insuper idem testis quod fuit per D. N. existentem in civitate Tiburtina missus Anagnia ad cardinales cum litteris ejusdem D. N. et quod major pars [118] [Marginal note: hoc est falsissimum] asserebat D. N. esse verissimum papam, et dixit quod unus eorum cardinalis, quem propter reverentiam non nominat, presente D. Johanne de Malestret juravit ad Sancta Dei Evangelia, existens in camera sua, positis manibus super una cruce argentea, quod predictus D. Urbanus VI . . . . . . . . . verus papa sicut S. Petrus unquam fuit, et quod aliqui, qui eum nitebantur impugnare, fuerant magis vonuntarii et principaliores ad ipsum eligendum.
Interrogatus si prece, pretio, amore, favore, odio, timore, rancore, etc. supradicta deposuerit, dixit quod non, sed solum pro veritate a singula se referendo.
John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu