[Stefano Pignatelli], Candidatus papalis dignitatis ejusdemque promotor probe instructus, hoc est Eminentiss. Cardinalis Azzolini Aphorismi Politici... cum Commentario de electione Rom. Pontificis Jo. Frider. Mayeri, Doctoris et Professoris Theologi (Osnabrugae: Sumptibus Gothofredi Liebezeiti, literis Nicolai Spiringi, Anno 1691):
Eminentissimi et summe venerabiles Domini,
Fides et autoritas quam vulgatum hoc Axioma: Experientia est rerum Magistra, a multis retro seculis sibi peperit, tanta est, ut qui sub alio Magistro discere desiderat, manifestum incurrat periculum, semperque in omnibus rebus a recto tramite aberret. Quamobrem cum ipse salubria quaedam consilia, ad ea commemoranda, quae ad Conclave, in electione novi Pontificis, pertinere videantur, complecti decreverim; non meo obsequi ingenio volui, sed ducutm Experientiae, et quae in superioribus quibusdam Conclavibus contigerunt. a me probe observata sequi, utque ne aberrem, viam tritam, eamque tutissimam ingredi volui. At vero praecipua tantum, probe fundata, et factu facilia paucis delibabimus.
Exceptiones quae in Conclavi a Pontificatu excludere solent ad duo genera revocantur; quaedam respiciunt particula[2]res Collegii personas, quod ad paucos attinet, et de his generales regulae dari non possunt, quandoquidem de singularibus non datur scientia: quaedam respiciunt universum Collegium, aut maximam ejus partem, et harum tres reperiuntur, quae semper antea in Exclusiva valuerunt. Hinc caput factionis caveat, ne quod subjectum, in quo nonnulae horum insint, eo adducat.
Prima Exceptio, eaque frequentior esse solet, quando ejusmodi subjectum, quod in scrutinio votorum exclusum fuit, contingit: qui enim illud excluserunt, nunquam dredent, hujus exclusionis idem fore immemor, semperque magna ei animositate resistent. Hinc in Conclavi Gregorii XIII Cardinalis Marone nobis Adversariis committere se noluit, quoniam in conclavi Pii IV causa ceciderat: Sed nec propter hanc regulam, Cardinalis de S. Severina Paleotto, et M. Anton. Colonna periclitari fortunam suam volebant, licet in Conclavi Gregorii XIV et Innocentii IX exclusi denuo in aliis conclavibus, sed semper frustra sese confirmare studuerint.
Secunda Exceptio esse solet nimis arcta necessitudo cum Cardinalibus, qui elapsis temporibus Pontificatum administrarunt, idque eo magis, si male officio suo sint functi; quandoquidem qui istum Dominatum continuare dubitant, nunquam Amicos suos persuadebunt, ut ad obtinendam Pontificiam Dignitatem ipsis sint adjumento. Haec satis idonea erat causa, ob quam Cardinalis Sirleto in Conclavi Sixti V, spe concepta excideret, ut ut cetera esset gratiosissimus, quia Cardinali de Como, qui XIX annos, sed non ex voto atque exspectatione duos Pontificatus Pii IV et Pii V administraverat, nimia necessitudine erat conjunctus. Atque in Conclavi Innocentii X. Cardinalis Sacchetti, quod amicissimus esset Barbarinorum, ab Hispanica factione semper fuit exclusus.
Tertia Exceptio est nimia juventus tam aetatis, quam Cardinalatus, quae in Subjecto tum quod ad animi dotes, tum quod ad merita deprehendatur; Amici enim offenduntur exigua [3] merita et fidelitatem designati, multorum annorum experientiae, qualis sit sua ipsorum, praeferri: Inimicis autem pulchra suppeditatur occasio vehementioribus rationibus Proponenti Confisos acrius lacessendi; et tandem nemo erit in Collegio, qui non ad partem negantem inclinet, siquidem honesto gaudeat praetextu tot senioribus, et a multis annis praeclare meritis subjectis non nocendi; ut in Conclavi Gregori XIV, Cardinalis Farnesius in Pii V. Cardinalis Ferrariensis, in Marcelli II. Et hoc ipsum Cardin. Alexandrino in Conclavi Gregor. XIII. quasi extensa manu excitavit, quia Cardin. Placentinum Teatinum, qui ante paucos annos a Pontifice Pio V. utur praestantiss. fuerit subjectum, designare voluit: nihilominus unica exceptio novi Cardinalis id efficiebat, ut ne verbo quidem ejus fieret mentio. Similiter in Conclavi Sixti V. inferior erat Cardinalis Castagna, quia novus erat Cardinalis: Atque eandem ob causam Cardin. Santi in eodem Conclavi quatuor Fautores silentio praeterire volebant, quia certissimam repulsam metuebant.
In casibus desperatis in primario capite singularis est prudentia, oculos in virtute et suavissimis moribus, inprimis autem liberalitate praeditum subjectum convertere; quoniam hae partes ultro omnem in animis pariunt difficultatem, et victoriam ei, qui illas possidet, conciliare possunt. Exemplo sit Cardinalis Aldobrandino, qui etsi in Conclave Leonis XI cum magna clientium multitudine veniebat, qui omnes unanimiter, et plane confirmati numero XXX ibidem comparebant, omniumque animos terrore complebant: nihilominus nunquam absque victoria exibat, nisi cum animo conciperet oculos in Cardinalem de Medicis conjicere incomparabili mansuetudine et singulari eminentem innocentia, et qui excelso erat erga Collegium animo, inprimis autem inusitata benevolentia.
Caveat quilibet Cardinalium, animum quo jam complectitur Pontificatum prodere; quandoquidem hoc pacto [4] viam sibi ad mille fraudes patefaciet, ut primum os aperiet, et animum occultabit: Et quemadmodum verba et pectus ejus nunquam sincera judicabuntur, sic ounquam aliorum voluntates vel assensum sibi acquiret, id quod Cardinalis Ferrar. in Marcelli II Cardin. Farnesius in Gregorii XIII et Sixti V conclavi experti comprobarunt.
Monetur etiam caput factionis, ne per ambitionem, spe obtinendae victoriae abripi se patiatur, quamvis ardor victoriae vehementer animum perturbet, ne, dum contentus spe victoriae praeoccupatur atque ducitur, haec ipsa animam ei det, suum ipsius commodum, quod majoris est momenti, paulo diligentius considerandi. Sic accidebat in Conclavi Pauli VI ut ii, qui ex ambitione Caesarianos superandi, Paulum IV adversarium suum elegerant, posteaquam eo electo vincendi ardor refrixerat, ipsique oculos ad imminens malum reflectebant, perlibenter omnia recidissent: Et in Conclavi Innocentii X Cardin. Barbarini, qui dum Cardinalem Sachetti vincere conabatur, in Pamphilio occaecabatur.
Hoc ipsum caput, quod has duas res Autoritatem et Exclusivam simul habet, nunquam facile det victas manus, nec tempori, ex mero timore, cedat, quod adversae parti novam cognatorum victoriae spem possit facere; sed potius fiduciam concipiat in occasione difficili foro utendi, ut aut illam avertat, aut ad utiliora consilia per eandem penetrare possit. Hac in re Factio Caesariana in Conclavi Pauli IV erravit; praeterquam enim, quod has duas res autoritatem atque exclusionem habebat, tamen prae metu, nec Galli per clientes praevalerent, id quod palam jactitabant, animum despondebat, et victoriam e manibus dimittebat. Et in conclavi Innocentii X Barbarina Factio, quae verita ne Hispani obtinerent palmam, relicto Cardinale Sachetti, submittebat se Pamphilio ab Hispanis desiderato.
Qui sincera caret conscientia, valde errat, si avido Subjecto sese associat falso persuasus, se aliena ope favorem consequi, [5] et naturam mutare posse : Beneficium enim facile excludit memoria ejus, qui accepit, nec eo amplius indiget, sed metum nunquam metatur. Hoc ipsum suo periculo Cardin. Morone in Conclavi Pauli IV. expertus est: quia Sancto Officio erat suspectus, putabat quod, dum omnibus viribus pro electione Pauli IV contenderet, ipse vicissim favorem in duobus beneficiis esset declaraturus, sed contrarium eveniebat : nam cum Pauli zelus non posset sedari, eo ipsum afficiebat praemio, ut in Castello S. Angelo gravi captivitate premeret. Idem etiam Barbarinis eveniebat ab Innocentio X cui non sufficiebat castigationis propositum mutare, quod Cardin: Antonio in ipsius Promotione multum laborasset.
Neque vero prodest, pro declaratione Subjecti nimium quantum contendere, quod ob merita sua satis sit insigne; Cum enim Conclavia a Spiritu S. regantur, qui praemia decernit illis, qui hoc unum interesse respiciunt, is, qui se a throno remotissimum judicabat, momento horae in eodem confidere visus est. Sic factio Caesariana in Conclavi Pauli IV erravit; cum enim illa arbitraretur, se sublatis quasi signis adversus ipsum pugnare, omnique illum spe privare, derepente, in icta oculi, ventus eum secundus afflabat : conspicati hoc iidem illi Caesariani, usque summa rerum perturbatione ac manifesto errore constituti omne suum studium ad dictum modo Paulum convertebant, eique suffragabantur.
Cum res videtur desperata, non mala ars est Collegium divertere proposita nova lege aut statuto, quod nullum habeat spem proprii commodi, aut aliis succurrendi, nunquam enim in conclavi, avida spe aut zelo destituti desiderantur, nunquam deerit qui velatos honores suscipiat : unde aut cursus rerum ante actarum impeditur, aut animi distrahuntur, qui in consiliis suis cogi se intelligunt ad latam legem observandam. Hoc Cardinalis Belloro in Conclavi Pii IV praestitit. Videbat prosperum consilii successum, quo Cardin. Caraffa gaudebat, hinc findebat Collegio, ut legem ferret; ne quis amico viam aperi[6]ret, quam ipse esset ingressurus, quo ipso multos Cardinales impellebat, ut a Caraffa se segregarent.
Caveat Elector, ne quando animum suum nimis prodat in iis rebus, a quibus est alienus, ut alteri placeat : inde enim istiusmodi casus possunt existere, qui ipsum ex debito et sui commodi causa, ultro in periculum conjicient : Hoc in Conclavi Pii IV Cardinali Caraffae accidit; qui, ut fidem suam Regi Hispaniae declararet, sese Cardinalem Paccium adorare si summopere venerari simulabat : Verum postea hic conatus, propter multos intervenientes casus, in id erumpebat, ut parum abesset, quin serio facere cogeretur, quod per jocum coeperat, et tandem in omnibus poena ipsum comitabatur : nam eo ipso Gallicae factioni ita fiebat suspectus cujus partes initio foverat, ut in extremum discrimen adduceret eum, in electione Pii IV quod nunquam intenderat, aut intendisset, et quod postea quoque mortem ei accelerabat.
Exclusiva, et mala regula, e vestigio, nulla interposita mora perficiatur; namque semper, etiam in exigua mora metuendum, ne quid adversi interveniat, idque eo magis, si inter adversarios reperiantur, qui aut clientium multitudine, autoritate, aut experientia praevaleant : dum enim in hoc desperatio se armat, in illo autem ardor et desiderium propter confidentiam inclusivae languescit, vel per exiguum tempus priori victoriam potest comparare. Negligentia hujus tam salutaris moniti Cardin. Borromaeum in conclavi Pii V praecipitabat in electionem Cardin. Moroni, a quo circa quartam matitinam, Inculsivam acceperat : cum autem in sequentem diem eam differret, ne Farnesio, qui jam tum iverat cubitum, esset molestus, in tam brevi temporis spatio, res ita immutabantur, ut omnia perderet. Idem hoc accidebat in Conclavi Gregorii XIV. Cardin. Colonnae; cum enim is omnium opinione, superflua haberet vota, adeo eum adoratione securum reddebant, ut Romae insignia sua una cum clavibus jam confici curaret, sed non nisi insequenti mane suffigenda : [7] verum media nocte clamor factus est, qui in perpetuum de solio eum deturbabat. Extra hanc regulam, in conclave etiam ingrediebatur Clementis Cardin. de Severina; quia a prima hora mediae noctis securitatem inclusivae usque ad adorationem habebat, eamque differre cupiebat, ut omnium animos eo melius quod suaserat Gerualdo, sibi posset conciliare, sed omnium interim anomos perdebat.
Utilissimum quoque capitibus, post longam, eamque inutilem contentionem, a quatuor ad quinque properare, desideratumque maxime mysterium in pectore occultare; hoc enim pacto voluntas designatiorum obligatur. Fides mundana facit, ut non satis firmiter in fine proposito consistamus, ut obstinationis ac superbiae cogitationes omittamus, nec praeterea multis rationibus indigeamus. Inerim inclusiva una itemque alterure impeditur, sic ut fatigamur eadem persequi, primumque proponatur consilium neminem ex designatis omittendi, sic per primam propositionem tempus acquiritur. Hoc monitum a capitibus factionis in Conclavi Pii V observabatur, paresque desiderio effectus sequebantur.
Aequum esset ut caput factionis omnes suas cogitationes, omneque studium eo intenderet, quomodo clam vota, ne pars adversa illa resciscat, enucleare possit; quod ipsi ereit facilius, si virum respiciat honesti generis, et inculpare vitae ac ipsa aetate venerabilem, ut ut non sit necessarius : namque eligentes Cardinales cum primo requisito promittunt sibi bonam indolem, quod non sinistre sit accepturus, et quod aliquando ipsum sibi possint conciliare, secundo bonam conscientiam, et tertio novum propediem conclave apereiendum quasvis ipsi removet adversitates. Haec adminitio Cardinali Borromaeo in conclavi Pii V. fuit salutaris. Cum enim Cardinalem Morone, virum fortem, propter haeresin suspectum, et vindictae cupidum exstimatum designaret, vota quibus ipse destinabatur, occultari non poterant, ideoque Sirleto committebantur. Et [8] quamquam dicta penes ipsum erant requisita, nihilominus, cum, vota celare nollet, in durissimos impingebat scopulos. Ac vero cum ad Cardinalem Alexandrinum tandem se converteeret, in quo eminentiora erant modo dicta requisita, facile Collegas impellere poterat, ut vota occultarent, quo de inclusiva certior factus omnia sibi porspera polliceri posset. Cardinalis Alex. Nepos idem praestitit in Conclavi Sixti V. cum enim Montalto per totum Cardinalatus sui tempus [temporis?], excelsos ac fortes, quos gerebat, spiritus non prodidisset, omnium judicio erat placidus, integer, affabilis : hinc arcanas artes, quibus adversarios premebat, non prius patefaciebat, quam cum omnis contendendi opportunitas esset adempta. Nec Cardinalis Albernozzi in Conclavi Innocentii X non nisi in tempore vota explicabat ei, ut Cardin. Pamphilium throno imponeret.
Illud caput factionis, quod ejusdem est sententiae ac autoritatis cum consortibus, omnia acceptabit, si ipsi, interea dum cum capite alterius partis agitur non illo quidem ditissimo, sed neque experimentissimo, subjectum commendetur, quod intelligat, se hoc lege bona atque urbanitate adductum facere, non necessitate aliqua coactum, quodque sine sua ope potuisset expediri. Priori enim actione adversarii animum mitigat, posteriori metum illi incutit, qui trepidare eum cogat ultra suam ipsius atque consortium autoritatem. Hac arte Cardinalis Farnesius in Conclavi Gregorii XIII pugnavit. Cum enim Cardinali Alexandrino IV Subjecta commendasset, et in his Bouncompagno, dicta urbanitate addebat, se cum hoc ultimo vel solum destinata exsequi potuisse, nihilominus ejus se suffragium exspectare. Hoc artificium tantam benevolentiae spem in Alexandrino excitabat, cum videret, se quoque ad electionem Bruoncomp. vocari, etsi ipse per se illud praestare potuisset, ut tantam veritus parrhesian ad partes Buoncompagno, se applicaret, et brevi post manifestus sequeretur effectus.
Qui animadvertit se merito, et jure ab amicis exclusum [9] atque destitutum, causam fortuna non tueatur, sed cedat potius, ac illatae injuriae obliviscatur suamque satisfactionem alteri subjecto committat: sic enim casum evitabit omni tempore perniciosum, fiduciam suam in amicis collocatam commodiori re occasioni reservabit, eosque obligavit, ut in electione subjecti a se designati sibi sint adjumento, et tandem viri prudentis autoritatem sibi comparabit : quod semper ipsi in sui ipsius electione multum proderit, aut ad minimum ejus, quem ipse eligendum cupiat. Hac in parte, omnibus erat admirationi Cardinalis Farnesii prudentia, qui, etsi saepius Pontificatum magno desiderio affectaverat, cum videbat errorem istum ab aliis amicis sibi extorqueri, modo ob immaturam aetatem, modo a Cardinale Granvella, idque propter gravissimas causas politicas Principum Italorum, repente cupiditatem suam dissimulatione temperavit; atque ita in quinque Pontificum Conclavibus, pro quatuor suis clientibus, quod volebat, obtinuit. Non ita Cardinalis Ferrariensis, qui cum nimis magnos animi motus, in Conclavi Marcelli II quod esset exclusus, ostendisset, nunquam deinceps voti sui compos fieri potuit.
Mirifice quoque juvat illustre caput, adhibito partium studio introire, et, quem velit commendare; quando electores discrepantes in magna animorum consternatione deprehenduntur propter electionem prae metu ipsis exosi : quamquam gravia mali praesentis timor futurum non satis expendit, et omnes vias ex hoc labyrintho emergendi occlusit. Sic felici successu Cardinalis Farnesius in Conclavi Pauli IV rem suam, administravit. Cum enim factio Caesariana in magna perturbatione, et extra omnem spem constituta subjectum suarum partium includi posse dibitaret; sic ut jam cogitationes et actiones Cardinalis adversarii et natione Galli immutasset, cum nihil aliud posset, introibat Farnesius ad Cardinalem Teatinum commendandum, qui etsi factionis Gallicae, tamen Italus erat. Cum Caesariani (ut se tandem a gravi hoc onere, cui praesentes turbae eos subjiciebant) non viderent aut cu[10]rarent in majus se, licet futurum malum incurrere, quod electio solenniter a Caesare exclusi, et natura asperi et iracundi Pontificis minabatur, subito suscipiebatur electio. Eadem calliditate usus est Cardinalis Alexandrinus in Conclavi Sixti, cum enim proximam electionem Cardinalis de la Torre, quam Farnesius sublevarat, videret, introibat ad Cardinalem Montalto commendandum, utut insensissimus Affinis sui Giordani esset hostis : cum de Medici, ut ex metu primi mali sese emergeret, alterum, quod imminebat non satis caveret, atque ita Montalto eligebatur. Haec regula non diligenter a Cardinale Barbarino in Conclavi Innocentii XI observabatur. Liet enim cum Pontifice jam quasi electo introiret, qui erat Sachetti, tamen decipiebatur : nam Hispanica factio nondum in tqantas angustias erat redacta, ut metu pejoris fortunae sese submitteret.
Necesse est ut simulationis suspectus habeatur Princips ille Cardinalis, qui illico subjectum exceptionibus ejus non contradicens magno ardore commendat. Nam illud data opportunitate confirmare, uti coeptum est, praesenti multorum spe evanescente, cum et facilia quaevis repente fiant perdifficilia hoc vero est manifestissimo idem exponere periculo. Credibile enim est, neminem facile spem suam abjecturum, vel, propter exceptionem, a proposito destiturum. In hanc suspicionem incidebat in Conclavi Sixti Cardinalis Altempi, cum ante omnes alios, magno cum fervore Cardinalem Sirleto paucarum Exceptionum promovere cuperet : Hinc sine ullo fructu, autoritate sua obtinebat, ut ipsum solum designaret, ad animum ejus conciliandum. Hac in parte etiam in Conclavi Innocentii X peccavit Cardinalis Barbarino, quia magna cum festinatione, ab initio Cardinalem Sacchetti designaverat.
Opus est etiam Cardinali magnis animi dotibus praedito non easdem jactare, multo minus alii, aut prodesse aut no[11]cere valenti indicare; sed potius sub cineribus modestae prudentiae occultare, ut justo tempore eo vivacior ac major possit prodire. Experientia hoc comprobavit in Cardinalibus Albano et Montalto : Cum enim Albano vel non posset, tempore Cardinalatus sui, temperare affectibus, id quod Montalto didicerat, hic sese apud Cardin. Alexandrin. insinuabat, ut ab Albano deterritus, et in Montalto deceptus, illum desereret et hunc in solio collocaret.
Numquam Cardinalis Nepos in animo suo sibi proponat exaltationem alicujus subjecti in thronum Pontif. nisi ante eum ad varia, eaque per se lubrica officia admovit, ad animum atque ingenium ejus explorandum; Secus si fecerit, semet ipsum decipiet, et pari patientiae damno afficietur, id quod Cardinali Alexandrino accidit : Cum enim in gravissimis negotiis Montalti, ut antea Albani, opera esset usus, incogniti nisi erant vivaces illius spiritus, quos postea, cum declinare amplius non liceret, in Pontificatu suo detexit.
Capita factionum Principum semper desiderant societatem Ministrorum Regiorum, ut, in declaranda Principum suorum voluntate, in Conclavibus moderate ac prudenter in excludendo et excludendo procedere possint, neque factioni se iommiscere cogantur, quae universae congregationi noceat, aut impotens imperium prae se ferat in Conclavi : Hoc enim casu postquam eandem congregationem per adversarios oneravit, in manifestum ruunt praecipitium. Hac in re Hispanorum Legatus in Conclavi Gregorii XIV graviter peccavit; Cum enim is palam ostendisset Catholicam suam Majestatem nunquam consensuram, ut unus ex his VII Pontificatu excideret videlicet Colonna, Como, Paleotto, Santa Severina, Madruccio, Santiquattro et Cremona, animos eorum quotquot erant in Conclavi, perturbavit, cum plane se privatos suis siffragiis videbant, ut in duobus mensibus, quos haec electio duravit, unive3rsa Exclusiva semper in denominatos a Legato ceciderit; [12] quandoquidem huc omnes artes totius Collegii convertebantur.
Verum et is parum declarat prudentiae, et multum ambitionis, qui semel aut a potentiori factione exclusus, amplius in dicto Conclavi comparere audeat; omnino enim sibi persuaderet, neminem ausurum esse eum includere, qui antea sit exclusus, non ignarum vulgati illius: Scribit in marmore laesus. Hoc ipsum suo attestari possunt exemplo Cardinales Colonna et Paleotti : cum enim per vices id facerent, quoniam in Conclavi Gregorii XIV erant exclusi, semper porstrati tandem ruina penitus opprimebantur, sic ut nunquam sese erigere possent : Et Cardin. Sacchetti, quoniam semel in Conclavi Innocentii X a potentiori Hispanorum factione erat exclusus.
Optimum consilium Principis Capitis consensum obtinendi hoc est, illud autorem Electionis constituere, quam expetat, praesertim cum factiones defatigatae, deque potentia sua cautiores sunt redditae. In Conclavi Marcelli II verum hoc esse cognitum est : Cum enim factio, quae Cardinali S. Crucis favebat, sed impedita constituebat Cardinali de trento considere, ut praemoneret, quamvis infensissimus de S. Cruce hostis, nihilominus prae modestia Electionem comprobabat, quae etiam e vestigio est subsecuta. Eodem hoc actu similiter Cardin. Alexandrino in Conclavi Sixti expugnabat voluntatem Cardin. San Sixto ut Montalto electionem approbaret, cujus se Autorem constituebat. Ex inopia hujus admonitionis, Cardinalis Borromeo victoriam, quam Sirletto prope in manibus habe3bat, haud difficulter reportabat; propterea quod Cardinalem Sforzam in Conclavi Pii V numquam colere atque observare voluisset. Hoc Albernozgi attendit, cum Cardin. Antonium Auctorem promotionis ad Pontificatum Cardin. Pamphili constituere laboraret, quod etiam ex voto ipsi succedebat.
Turbae variae ante felicem Electionis eventum, magno solent esse impedimento, quam multitudo negotiantium aff[13]ert, si sint illi dispari ingenio et pari auctoritate : primo enim non facile et firmiter in iisdem sententiis possunt convenire, et secundo non solent sibi invicem cedere, dum suam quivis defendit auctoritatem, ne quid ipsi derogetur. Hoc in Conclavi Marcelli II observatum est, quod Electionem diu differebat, et factionem Cardin. Ferrara frangebat.
Magna habebatur prudentia, quam fautroes Marcelli II adhibebant, ad electionem ejus stabiliendam : Conjunctissimi enim et maxime necessarii clam conveniebant numerantes ac praeparantes ab ipsis praeoccupatae subjecta chartulis lusoriis, ut sufficientem haberent numerum; deinde facta conventione eligebant qui majoris erant auctoritatis, et Marcello adictissimi, quos seorsim sibimet invicem mittebant, ut quilibet eos conciliare adniteretur, quibus maxime, fideret, maxima quam haberent, spe proposita, eosque in suas partes pertractas numquam intermittebant invisere : ut tandem denuo computata votorum summa, sine more, ad adorationem accedere possent, quod sane tantum fuit mirifica calliditate comparatum artificium, ut effectum felicissimum procuraverit.
Is toto, quod ajunt, errat coelo, qui, ad Caput adversae factionis occupandum, quod inclusivam non habet, nec facile eandem sibi potest promittere, nimis ei placere studet ; hoc enim pacto omnem amicis spem praecludit illud impetrandi, quod tanta solicitudine, et per illustre Subjectum fuit quaesitum : Quare cum solus adversae partis potestati adhaeserit, numquam ejus studii fructum aliquem percipiet. Hoc evenit Cardinali Mantuano in Conclavi Marcelli II cum enim ipse factionis Caesarianae membrum, in gratiam Cardinalis Ferrariensis, capitis Gallorum nimium quantum inclinaret, sperans fore ut negotium ex voto suo transigeretur, ejus tamen nullum exspectare poterat fructum, quoniam illi inclusiva non satis erant instructi.
Capita semper eos respiciant, qui aliquando possint vacillare, ne ab adversariis avertantur. Quare illi tantummodo [14] ad urgendum negotium emittantur, qui omnium judicantur constantissimi et tutissimi. Hoc in Conclavi Pauli IV Cardinalis Farnesius confirmavit, qui semper in capella totum Gallorum globum in conspectu habebat, in gratiam Teatini, paucis interim obambulantibus, qui ipsius partes agebant.
Necesse est etiam cavere ab iis, qui votum expetunt, non ut ham confligere cupiant, sed tantummodo ad captandam mundanam gloriam, tunc enim scopuli numquam praevisi occultantur; hac enim arte Cardinalis de la Torre, Cardinali de la Queva XXII vota clam in Scrutinio impetraverat, quare Pontificatum invadebat, antequam fraus detegebatur. Parum etiam aberat in eodem conclavi, quin Cardinali Pisano eadem obtigisset felicitas, cui similiter Cornaro multa vota a factionibus comparaverat.
Si verum est apophtegma Aristotelis: Magistratus virum ostendit, is, qui Pontificatu humeros suos vult onerare et malae sibi indolis est conscius, aut propter austeritatem, superbiamque, aut propter alia istiusmodi flagitia; dum adhuc Cardinalis est, ea officia fugiat, in quibus neque possit neque confidat dictas sese infirmitates esse oppressurum, nemo enim est, qui non hac ratione tacitus secum sit ratiocinaturus : Qui non potuit istis affectibus, in minoribus officiis, neque spe Pontificatus, neque metu amulorum, frenum injicere, quomodo postea is in Pontificatu sese regere poterit, ubi omnis jam spes ac metus est ademptus? Hoc ipsum multi sunt experti. Cardinalis [Giacomo] Savelli in Concilio Sixti V cum naturae vitia in Vicariatu Romae, et in suprema inquisitione detexerat, magna copia virtutum ejus atque donorum, quibus alias gaudebat, ad illa compensanda non sufficiebat. Idem agnoscebat etiam Cardinalis Morone, qui, cum animum vindictae cupidissimum erga Carafeschianam factionem, dum Pontificatum Pii IV administrabat, declarasset, hoc unum satis erat, quod universo conclavi Pii V terrorem posset incutere, et Subjectum hoc magnorum munerum atque meritorum, quae alias Sedi Apostolicae praestiterat, [15] perpetua oblivione obrueretur. Cardinalis di Consenza in Conclavi Gregori XIV idem quoque expertus est, cum excluderetur, quia in officio Datarii sub Pio V proclivem ad austeritatem animum prodiderat, quod ipsi Exclusivam comparabat.
Capita factionis omnem adhibebunt industriam, ut naturales Cardinalium conditiones, et illorum commoda dignoscant, quo quemlibet suis ipsius metiatur : in constantibus numquam suspicabuntur, electionem jam esse perfectam, eaque tunc absolvenda, ad intercludendum illis spatium cum aliis in gratiam redeundi aut sententiam mutandi. Hoc modo Cardinalis Alexandrino agebat cum Cardin. San Sixto naturae mutabilis atque inconstantis, certiorem enim ipsum faciebat, se velle in Montalto cum ipso consentire, seque eidem Electionis autorem constituere, cum vota colligere, et Scrutinium peragere parabant, Electionem jam factam ei persuadens; hinc San Sixto perturbatus, temporeque segregandi se exclusus victas dabat manus : Et hic erat ejus negotiationis effectus.
Quando interdum factio aliqua perseverat diffidentem Scrutinio commendare personam, opus erit ad eam mitigandam, unum maximorum ejus adversariorum Scrutinio commendare, ut metus, quod amor non potest, extorqueat. Hanc doctrinam observabat Cardinalis Montalto in Conclavi Gregorii XIV dum enim Hispani, in colligendis pro Paleotto votis, obstinatos se praebuerant, commendabat illis Cardinalem de Verona, quem manifeste aversabantur, eoque adigebat, ut spe felicioris successus, cogitationes suas in Cardinalem de S. Severina converterent, et Paleottum desererent. Eadem hac arte iidem Hispani Montalto avertebant, ut non amplius, quae erat communis suspicio, Cardinalis Colonnae recordaretur : quandoquidem satis manifeste ostendebant, sese in adorando de S. Severina consenire, qui an[16]tea a Montalto erat exclusus. Idem illud ab Albernozzi, adversus barbarinos, observabatur, qui cum pertinaciter Sacchetti, qui parum ab Hispanis diligebatur, adhaererent, commendabat illis Cardinalem Cennini hostem Barbarinorum, eumque Scrutinio inferebat ob eximiam spem, quam de felici eventu conceperat; atque ita Barbarinis ansam dabat mentem mutandi.
Salutare hoc est consilium capitibus factionum, semper aliquem qui ipsis placeat, mente occultare, eumque numquam, durante perturbatione et contentione, nominare; ut, adventante hora, qua factiones post longam alercationem defatigatae nihil omnino se effecisse deprehendunt, eum ex improviso commendent, atque in eundem tot vota, quod maximum caput habet, devolventes, praesenti animo adorationem aggrediantur. Postquam enim animi, post diurturnam contentionem sese attenuatos atque delassatos sentiunt, seque praeter omnem exspectationem, ab adversariis oppressos vident, una cum consilio vires perdunt. Hoc eveniebat Montalto in conclavi Gregorii XIV namque in gravissimis duorum mensium altercationibus et rixis, numquam Cardinalem Cremonensem detegebat aut producebat, nisi rebus utrinque desperatis; ubi ex improviso hunc prodebat, plenisque passibus, ac unitis cunctorum suffragiis, adorationem suscipiebat, eumque Pontificem creabat. Idem etiam satis feliciter cadebat Hispanis, in promotione ad Pontificatum Innocentii X.
Nimis est difficile, filum obstinatae conjurationis et Electionis subjecti alicujus disrumpere, factione praevalente; nisi artes, quibus ab excludentibus persona ejusdem adversae partis commendatur, disturbentur; idque praecipue, cum solida prosperrimi successus fundamenta videntur esse jacta. Hoc accidebat in conclavi Clementis VIII nam Hispanicae factionis inconstantia, quam per totum mensem, in gratiam Cardin. de S. Severina foverat, praepotentibus etiam filectoribus, numquam poterat eximi, nisi cum Excludentes [17] Cardinalem Aldrobandini [sic], qui et ipse factionis erat Hispanicae, designabant. Idem hoc contingebat in Conclavi Innocentii X, ubi fervida Exclusio Hispanorum adversus Sacchetti suscipiebatur, et numquam cessabat, nisi cum Pamphilio, et ipse Barbarinorum creatura designabatur.
Plus spei ponere licet in unione excludentium, quam includentium; ut enim per exclusivam victoria ceditur : tempus enim instiusmodi afferre potest mutationes, quas adversarii numquam sibi fingere potuerant. Apparebat hoc in Conclavi Leonis <XI>, ubi licet Aldrobandini cum secura votorum XXX permixtione intraret, quae pro Baronio collegerat, tamen Exclusiva Collegarum, cum primis Montalti, qui omne suum studium huc contulerat, tanta calliditate ipsi resistere novit, ut brevi eadem infringeret.
Illud caput factionis in magnum sese conjicit periculum, quod collegarum atque Amicorum vota secum afferre deliberat, antequam hoc ipsos colendi studium communicavit; quamvis enim illius sint creaturae, quamvis denique caput veterem declarandae gratitudinis obligationem jure, meritoque ab ipsis requirere possit, tamen servitute eos atque imperio coercere non valet. In hoc periculo versari se videbat Cardinalis Aldrobandino in Conclavi Leonis XI. cum enim in angustiis se constitutum, una cum Hispanica factione videret, capiti illius, quod erat Avila, promittebat Pontificem se electurum, quem ipse esset commendaturus, antequam consortibus suis aperuisset. Hoc cum esset cognitum, tanta inter eos exardescebat iracundia, ut plarum abesset, quin universa rerum facies mutaretur : quamobrem Cardinalis Aldrobandino, ad eam sedandam, manifestam cum Avila exerecere incipiebat inimici<ti>am.
Cum caput Inclusivae interdum autoribus Exclusivae, ad aliquem excludentium eligendum, operam suam offert, semper suspectum habuit : paratus enim est potius globum ex[18]cludentium dissolvere, quam boni aliquid praestare. Hoc profecto Cardinalis Montalto in Conclavi Leonis XI novit, cum Aldobrandino, ut inter excludentes firmissime cum Montalto unitos, dissidium excitaret, aliquem fautorum suorum eligere tentaret : Verum ut oculos aperire noverat ad cor Aldobrandini introspiciendum, ita etiam noverat, aures ad ejus promissa occludere.
Cardinalis in Conclavi omni studio vitet occasionem dissidii, ut ut in corde, postquam hostem se declaravit, vindictae cupidissimi spiritus oriantur, qui ad nihil aliud ipsum incitent, quam personam investigare, quae tanquam instrumentum ipsi inserviat ad damnum hosti inferendum, non vero ad opem sibimet ipsi ferendam. Atque hoc expertus est Cardinalis Aldobrandino in Conclavi Leonis XI. Cum enim a verbis ad apertum cum Avila ventum esset dissidium, cogitationes suas Subjecto alligabat, quod nunquam in mentem ipsi venerat, et is erat Cardinalis de Medici, cui nullam aliam ob causam favebat, quam ut de Avila vindictam sumeret.
Arcanum taciturnitatis est anima Conclavis in negotio alicujus Capitis. Hoc noverat Cardinalis Albernozzi in Conclavi Innocentii X attendere : cum enim dies ac noctes laborando gravissime se defatigari animadverteret, sic ut ne quidem factionis suae sociis occasionem suppeditarit, quid ageret, penetrandi : tantum illud timorem Barbarinis incutiebat, ut cogitarent de proponendo Sacchetti desistere, et alii Subjecto se committere, quod ad Hispanorum desiderium et satisfactionem succedebat.
Caveat Cardinalis sedem capiti suae factionis assignatam obtinere, imprimis cum sciat, Exclusivam penes ipsum esse, namque propter infidelitatem privat se commodo. Hoc accidebat Cardinalibus, qui in Conclavi Innocentii X. ultro se offerebant, quod vellent Cardinali Albernozzi in danda Exclusiva, ipso hoc desiderante, inservire : cum postea cognoscerent, Exclusionem Cardinali Sacchatti [sic] esse salutarem, promissis non [19] stabant. Cum vero intelligerent, Hispanos extra suum votum, de inclusione securos esse, retrocedere volebant, ut Cardinali Albernozzi sese insinuarent, qui tamen eos recipere nolebat, parvique per totum Conclavis tempus aestimabat, nec, quid ageret, cum ipsis communicabat.
Rixae et contentiones, quae interdum inter summa factionis, alicujus subjecta oriuntur, sunt periculosae : quare opus est, ut caput factionis ea molliat, quod nisi factum fuerit, res numquam prosperum habebunt exitum. Hoc magna cum prudentia Cardinalis Albernozzi in Conclavi Innocentii X observabat : noverat enim ortas inter Cardinales Colonna, Medici, Tivultio {sic] et Montalto discordias in Hispanorum gratiam componere.
Neque vero caput factionis, aut Pontificis patruus nimis, iactet securitatem exitus, quando aliquem fautorum suorum Pontificatui destinat; manifesta enim dat documenta animi partium studiis obnoxii, excitat apud alios necessarios odium, dum se vident exclusos, et hoc Subjectum solum commmendari, partique adversae ansam dat eo magis sese armandi, et gravius, quam unquam ante Exclusionem urgendi, idque ob metum, quem de resolutione Proponentis conceperunt. Atque hac in re Cardinalis Barbarino erat vituperandus, qui palam inclusionis pro Cardinale Sacchetti adeo erat securus, ut etiam necessarios ad Pontificatum apparatus adornaret; sed Scrutinium plane ab ipsius persuasione erat alienum; unde Hispanica factio irritata, magis quam antea Exclusionem urgebat, eamque impetrabat.
© 2009 John Paul Adams, CSUN
john.p.adams@csun.edu