THE LUDI SAECULARES
(May-June, 17 B.C.)
Fontes Iuris Romani Antejustiniani I, #40.
I.
A. d. X k. Iun. in saeptis [Iulis ...... scribundo adfuerunt ........]|
Aemilius Lep[id]us, L.Cestius, L. Petronius Rufus [ . . . ]|
Quod C. Silanus [cos v(erba) f(ecit) ludos saecularis post complur[es annos eo qui nunc est facientibus (?) Imp. Caesare]|
August(o) et M. A[grip]pa tribunic(ia) potestate futuros, quos [quod spectare quam plurimos convenit]|
propter rel[igione]m atqu[e] etiam quod tali spectaculo [nemo iterum intererit, permittendum videri.... Lu]||
dorum eo[ru]m [diebu]s qui nondum sunt maritati, sin[e fraude sua ut adsint, q(uid) d(e) e(a) r(e) f(ieri) p(laceret, d(e) e(a) r(e) i(ta) c(ensuerunt), et quoniam ludi iei]|
religio(nis) causa sun[t in]stituti neque ultra quam semel ulli mor[talium eos spectare licet, . . . ludos]|
quos [m]ag(istri) Xvvir(um) s(acris) f(aciundis) [ed]ent, s(ine) f(raude) s(ua) spectare liceat ieis qui lege de marita[ndis tenentur].
II.
Eodem die ibidem sc(ribundo) [id]em adfuer(unt) et senatusconsultum factum es[t].|
Quod C. Silanus cos v(erba) f(ecit) pe[rti]nere ad conservandam memoriam tantae b[enevolentiae deorum commentarium ludorum]|
saecularium in colum[n]am ahenam et marmoream inscribi s[tatuique ad futuram rei memoriam utramque]|
eo loco, ubi ludi futu[ri s]int, q(uid) d(e) e(a) r(e) f(ieri) p(laceret), d(e) e(a) r(e) i(ta) c(ensuerunt): uti cos a(lter) a(mbo)ve ad f[uturam rei memoriam columnam]|
aheneam et alteram [m]armoream, in quibus commentari[um ludorum eorum inscriptum sit, eo loco statuant et id opus eidem]|
locent praetoribusque, q(ui) [a(erario] p(raesunt), imperent, uti redemptoribus ea[m summam qua locaverint solvant].
III.
[Quod ] . . . cos v(erba) f(ecerunt) de lucari ludorum sa[ecularium, qui senatus]|
[decrevit ... uti] fierent, q(uid) d(e) e(a) r(e) f(ieri) p(laceret), d(e) e(a) r(e) i(ta) c(ensuere): uti quoniam ant[e . . . annos]|
[cum item decreti essent ludi] saeculares, Xvvir(is sacr(is) faciund(is) in summa constitu[enda senatus]|
[secutus est sacerdotibus pro ludis], quos pro salute Caesaris fecerunt, lucaris nomine cons[titutam,]|
[cos iis qui aerario praesun]t imperent, uti eam pecuniam dandam adtribuendam [ludorum]|
[redemptoribus curent, qua eo] anno C. Silano C. Furnio cos a.d. XIII k. Mart. senat[us decrevit,]|
[uti ludi tum edendi propter sac]rificium saeculare locarentur in ea verba, q[uae i(nfra) s(cripta) sunt: ]
[- - -]
IV.
[A.d. XIII k. Mart in curia I]ulia. Scribundo adfuerunt M. Iunius M.f. Si[lanus],| . . . ]rinus, C. Asinius Cn. f. [Pollio . . .]|
[ . . . ]
Corpus Inscriptionum Latinarum VI. 32323 (Inscriptiones Latinae Selectae 5050):
. . .
(90) Nocte insequente in campo ad Tib[erim deis Moeris imp Caesar Augustus immolavit agnas feminas IX]|
prodigivas Achivo ritu eodemq[ve ritu capras feminas IX, precatusque est hoc modo:]|
Moerae! uti vobis in illeis libri[s scriptum est, quarum rerum ergo quodque melius siet p. R. Quiritibus, vobis VIIII]|
agnis feminis et IX capris femi[nis sacrum fiat: vos quaeso precorque uti imperium maiestatemque p. R.]|
Quiritium duelli domique au[xitis utique semper Latinum nomen tueamini, incolumitatem sempiter-]|
(95) nam victoriam valetudine[m populo Romano Quiritibus tribuatis, faveatisque p. R. Quiritium legionibusque p. R.]|
Quiritium remque p. populi R[omani Quiritium salvam servetis, uti sitis] volentes pr[opitiae populo Romano]|
Quiritibus, Xvvirum collegi[o, mihi, domo, familiae, et uti huius] sacrifici acceptrices sitis VIIII agnarum|
feminarum et VIIII capraru[m feminarum propri]arum inmolandarum; harum rerum ergo macte hac agna femina|
inmolanda estote fitote v[olente]s propitiae p. R. Quiritibus, XVvirum collegio, mihi, domo, familiae.
(100) Ludique noctu, sacrificio [co]nfecto, sunt commissi in scaena quoi theatrum adiectum non fuit nullis positis|
sedilibus, centumque et X [m]atronae, quibus denuntiatum erat XVvirorum verbis, sellisternia habuerunt|
Iunoni et Dianae duab[us] sellis positis.|
(103) K. Iun. in Capitolio bovem m[a]rem Iovi Optimo Maximo proprium immolavit Imp. Caesar Augustus, ibidem|
alterum M. Agrippa, precati autem sunt ita:|
(105) Iuppiter optime maxime! ut[i t]ibi in illeis libreis scriptum est, quarumque rerum e[rg]o quodque melius siet populo R.|
Quiritibus, tibi hoc bov[e] mare ulchro sacrum fiat: te quaeso precorque; ceter[a u]ti supra.|
(107) Ad atallam fuerunt C[ae]sar, Agrippa, Scaevola, Sentius, Lollius Asiniu[s G]allus, Rebilus.|
(108) Deinde ludi Latini in the[a]tro ligneo, quod erat constitutum in campo s[ecu]ndum Tiberim sunt commissi,|
eodemque modo sellist[e]rnia matres familiae habuerunt, neque sunt l[udi i]ntermissi iei qui noctu coepti erant|
fieri; et edictum proposi[t]um:
XVvir. s.f. dic.:
(111) Cum bono more et proind[e c]elebrato frequentibus exsemplis, quandocumq[ue i]usta laetitiae publicae caussa fuit,|
minui luctus matrona[r]um placuerit, idque tam sollenium sacroru[m l]udorumque tempore referri|
diligenterque opserva[r]i pertinere videatur et ad hononem deorum et ad [m]emoriam cultus eorum: statuimus|
offici nostri esse per edictum denuntiare feminis, uti luctum minuant.|
(115) Noctu autem ad Tiberim s[a]crificium fecit deis [I]lithyis libeis VIIII, popan[is] VIIII, pthoibus VIIII, Imp. Caesar|
Augustus; precatus est [h]oc modo:|
Ilythia! uti tibei in ille[is] libreis scriptum est, quarumque rerum e[rgo, quodque melius si]et p. R. Quiritibu[s]|
tibi VIIII popanis et VI[III] libeis et VIIII pthoibus sacrum fiat; te qua[eso precorque; ceteri uti supra.]|
(119) IV Nonas Iun. in Capitoli[o i]mmolavit Iunoni reginae bovem femin[am Imp. Caesar Augustus, ibidem alteram]|
M. Agrippa, et precatus es[t] hoc modo:|
Iuno regina! uti tibi in illis [l]ibris scriptum est, quarumque rerum [ergo quodque melius siet p. R. Quiritibus,]|
tibi bove femina pulchra s[a]crum fiat: te quaeso precorqu[e; cetera uti supra.]|
(123) Deinde CX matribus famil[ia]s nuptis, quibus denu[ntiatum erat . . ., M. Agrippa? ]|
praeit in haec verba:|
Iuno regina, ast quid est qu[o]d meli[us siet p. R. Quiritibus . . . matres familiae]|
nuptae genibus nixae te u[ti - - - ]|
maiestatemque p. R. Quiriti[um duelli domique auxis, utique semper Latinum nomen tueare, incolumitatem]|
sempiternam victoriam [valetudinem populo Romano Quiritibus tribuas faveasque populo Romano Quiritibus legionibusque p. R.]|
Quiritium, remque publi[cam p. R. Quiritium salvam serves, uti sies volens propitia populo Romano]|
Quiritibus, Xvvir. s.f., no[bis . . . . Haec matres familias CX populi Romani]|
Quiritium nuptae geni[bus nixae quaesumus precamurque.]|
(132) Ad atallam fuerunt M. A[grippa - - - ]|
(133) Ludi ut pridie facti sunt [ - - - ]|
(134) Noctu autem ad Tiberim [suem plenam . . . . Terrae matri immolavit Imp]|
Caesar Augustus, precat[usque est hoc modo:]|
(136) Terra mater! uti tibi in ill[is libris scriptum est, quarumque rerum ergo quodque melius siet p. R. Quiritibus,]|
uti tibi sue plena propri[a . . . . . sacrum fiat: te quaeso precorque; c]etera [uti supra.]|
(138) Matronae sellisternia h[oc die eodem modo quo pridie habue]runt.|
(139) A. d. III non. Iun. in Palatio [Apollini et Dianae] sacrificium fecerunt Imp. Caesar Augustus, M. A[grippa libeis VIIII]|
popanis VIIII pthoibus VI[II, preca]tique sunt ita:|
(141) Apollo! uti tibi in illis libri[s sc]riptum, quarumque rerum ergo quodque melius siet p. R. Quir[itibus]|
uti tibi VIIII popanis et V[IIII] libis et VIIII pthoibus sacrum fiat: te quaeso precorque; cetera uti s[up]ra.|
Apollo, uti te popanis dat[is] bona prece precatus sum, eiusdem rei ergo macte heis libis libandis esto|
fito volens propitius.|
Isdem in pthoibus.|
Eisdem verbis Dianam.|
(147) Sacrificio perfecto puer. [X]XVII quibus denuntiatum erat patrimi et matrimi et puellae totidem|
carmen cecinerunt; eo[de]m modo in Capitolio.|
Carmen composuit Q. Hor[at]ius Flaccus.|
(150) XVvir. adfuerunt Imp. Ca[e]sar, M. Agrippa, Q. Lepidus, Potutus Messalla, C. Stolo, C. Scaevola, C. Sosius,|
C. Norbanus, M. Cocceius, M. Lollius, C. Sentius, M. Strigo, L. Arruntius, C. Asinius, M. Marcellus, D. Laelius,|
Q. Tubero, C. Rebilus, Me[ss]ala Messalinus.|
(153) Ludis scaenicis dimissis h . . . iuxta eum locum, ubi sacrificium erat factum superioribus noctibus et|
theatrum positum et sc[ae]na, metae positate quadrigaeq. sunt missae et desultores misit Potitus Messalla.|
Edictumque propositum est in haec verba: XV vir. s.f. dic.:|
Ludos, quos honorarios dierum VII adiecimus ludis sollemnibus, committimus nonis Iun. Latinos in theatro|
ligneo quod est ad Tiberim h. II, Graecos thymelicos in Theatro Pompei h. III, Graecos asti[cos i]n theatro quod est]|
in Circo Flaminio h. I[III].|
(159) Intermisso die qui fuit p[rid. non. Iun. - - - ]|
nonis Iun ludi sunt com[missi - - - Latini in]|
theatro ligneo, Graeci thy[melici in Theatro Pompei, Graeci astici in theatro quod est in Circo Flaminio.]|
(162) A. d. III eid. Iun. edictum propo[situm est in haec verba: XV viri s.f. dicunt:]|
pr. eid. Iun. venationem dabim[us] in . . . et ludos circenses committemus . . . .]|
pr. eid. pompa praelata puer[i - - - ]|
M. Agrippa quadrigas [misit - - -]|
Haec omnia peracta sunt XV[viris s. f. Imp Caesare Augusto, M. Agrippa, - - - ]|
Cn. Pompeio, C. Stolone, C. S[ - - - ]|
! ! ! ! ! ! ! ! ! , M. Mar[cello - - - ]|
[ - - - ]
